Waar rust een viering kan kleuren, lijkt alles te veranderen als het ‘Onze Vader’ wordt ingezet. Het eeuwenoud gebed, hardop uitgesproken nodigt gemeenteleden uit om van toeschouwer, deelnemer te worden. Een ritueel verbindt jong en oud.
De impact van rituelen
Rituelen geven het geloofsleven kleur en diepgang. Een ritueel dompelt je onder in een andere werkelijkheid en daagt jong en oud uit tot meedoen in dat wat vaak niet in woorden te vangen is. Ingrid de Zwart, predikant Protestantse Gemeente te Deventer zocht noodgedwongen een nieuwe invulling voor het ontsteken van het paaslicht. Gewoonlijk verzamelden gemeenteleden in de crypte (ruimte onder de kerk, red.) om daar het paaslicht te ontsteken, rond te laten gaan en samen het avondmaal te vieren met boerenbrood.
Gezien de pandemie besloten ze nu met Pasen de viering buiten te houden. Om half 7 stond er een groot aantal gemeenteleden waaronder veel ouders met kinderen op het kerkplein. Ze maakten nadat de paaskaars was aangestoken een pelgrimage met opdrachten aan weerskanten van de IJssel.
Anders was de zegen onderdeel van de viering, nu eindigde de tocht bij de kerk waar allen een persoonlijke zegen meekregen. Doordat de zegen nu niet voor de hele groep was, maar per gezin of individu kwam de zegen veel meer bij de mensen binnen. Ingrid de Zwart: “We vergeten soms wat we aan rituelen in huis hebben als kerk.”
Voor kinderen en jongeren zijn rituelen misschien wel extra belangrijk. Hun taal is zich nog volop aan het ontwikkelen. Hierdoor kunnen zij zich niet altijd goed uitdrukken. Een ritueel gebruikt heel andere taal, de taal van de verbeelding. Juist verbeelding staat dicht bij kinderen en jongeren.
Laat het ritueel spreken
Het gevaar van een ritueel is dat het gewoon wordt en er te veel woorden aan worden gegeven. Het is belangrijk dat het ritueel op een goede manier op spanning staat. Dat gebeurt allereerst als de uitvoerder het ritueel met zorg en aandacht uitvoert en daarmee laat zien dat hij gelooft in de werkelijkheid en de waarde van het ritueel. Deze spanning ontstaat als de uitvoerder ruimte geeft om zelf betekenis aan het ritueel te geven, terwijl de kinderen en jongeren begrijpen waar het ritueel naar verwijst. Zo zie je in veel gemeenten dat kinderen en jongeren in alle stilte aansluiten en een kaarsje aansteken voor een overleden dierbare op de laatste zondag van het kerkelijk jaar. En realiseer je als uitvoerder dat niet elk ritueel, iedereen in eenzelfde mate aanspreekt.
Versterken van vorm en inhoud
Durf je een ritueel te zien als een heilig spel? Het is sterk als er rust van het ritueel uitgaat, maar het anderzijds ook verrassend of speels is. Zeker als vorm en inhoud elkaar versterken. Zo heeft de kerk in Deventer een Pinksterluikje. Op het moment dat tijdens Pinksteren de woorden ‘wind’ of ‘vuur’ klinken, komen er kleine blaadjes uit het gewelf. Kinderen reageren verrukt als het luikje opengaat en de blaadjes naar beneden dwarrelen. Iets van de verwondering komt terug in de vorm en versterkt de inhoud van Pinksteren.
Ook tijdens de Kliederkerkviering zie je speelsheid in combinatie met een ritueel terugkomen. Het samenzijn wordt afgesloten met het in een kring staan. Jong en oud ontvangen de zegen onder een kleurrijke parachutedoek.
Het voorleven van rituelen
Als volwassenen en leidinggevenden is het een uitdaging om in de traditie te staan en oude rituelen toegankelijk te maken voor nieuwe generaties. Het is van waarde om als gezin rituelen te hebben en daar al zoekend met de kinderen je eigen weg in te vinden. Zo zijn er gezinnen die wekelijks hun kinderen zegenen en samen zingen. Of een moment nemen om tijdens het ontsteken van een kaars terug te blikken op hun week. Een donkere kaars doet nagaan wat misging. Bij het ontsteken van de witte kaars uiten ze hun dankbaarheid naar God (en soms hardop naar elkaar).
Gaat het om het komen van nieuwe rituelen dan vergroot je je repertoire door ermee te experimenteren op een plek die zowel veilig voor je is als waar het spannend is.
De kerk als oefenplaats
Veel ouders vinden het lastig om rituelen binnen hun gezin te gebruiken. Je kunt ouders hierbij ondersteunen door hen plekken te bieden waar zij samen met hun kinderen rituelen ontvangen. In Deventer wordt er een moment geboden waarop kinderen kunnen oefenen: De kindercatechese wordt altijd afgesloten met gebed. Er staat een wereldbol waarin waxinelichtjes kunnen worden aangestoken. De kinderen doen dat om de beurt. In stilte. Uitgenodigd door de vraag: waar bid jij vandaag voor? Ze mogen delen voor wie ze hebben gebeden, maar het hoeft niet. Ze mogen dit ook voor zichzelf houden. Soms valt een ouder tijdens dit moment binnen om de kinderen op te halen. Die mag meebidden. Ingrid de Zwart: “Dat is gelijk zo waardevol. Sommige ouders gaven aan dat dit het enige moment in de week is dat ze samen met hun kind bidden.”
Vanuit het experimenteren kunnen er nieuwe en eigen rituelen ontstaan in een gemeente, maar ook in het gezin. Ook kunnen ouders bewust uitgenodigd worden om dat wat bijvoorbeeld tijdens een kindernevendienst wordt gedaan te beleven om het thuis voort te zetten in het gezin.
Het is van waarde om na een tijd van experimenteren met rituelen in alle openheid te evalueren.
Tips
- Evalueer de huidige rituelen en vraag je af: Hoe helpen deze rituelen de kinderen en jongeren in hun geloofsontwikkeling?
- Ga na welke ‘oude’ rituelen vragen om een toegankelijk maken voor de nieuwe generatie
- Laat het ritueel spreken
- Het ritueel mag op goede spanning blijven staan
- Het ritueel mag vertrouwd, maar ook verrassend en speels zijn
- Geef ruimte voor eigen betekenis
- Herwaardeer bestaande rituelen en experimenteer met nieuwe rituelen
- Ga steeds na waar vorm en inhoud het ritueel versterken.
Dit artikel is tot stand gekomen met behulp van een verkennende dialoog over dit onderwerp door: ds. Ingrid de Zwart, ds. Jacobine Scholte- de Jong, ds. Gertine Blom, Marian Timmermans (Young & Holy), Nelleke Plomp (Kliederkerk), Johan ter Beek, Erika Zuur, Gert Schouten en Corina Nagel-Herwijer (medewerkers Jong Protestant).
