Theo Boer: “Het leven moet niet genóten maar gelééfd worden”

Wat doet een ethicus?

“Een ethicus denkt systematisch na over waarden en normen, over het goede levenVerder lezenJaarthema ‘Het goede leven’ - Leven in het perspectief van Gods licht. Daarbij geldt het perspectief van de wetenschapper: grote lijnen trekken, je niet laten meetrekken door de waan van het moment. 

Voor individuele keuzes inzake leven en dood kun je bijna altijd begrip opbrengen. Dat neemt niet weg dat je er als ethicus soms moeite mee hebt. Op individueel niveau heb ik begrip voor kindereuthanasie. Maar laat het in hemelsnaam een niet wettelijk geregelde uitzondering zijn.” 

Er is genoeg werk voor de ethicus.

“Het aantal ethische problemen is gegroeid. Dat heeft te maken met de sterk toegenomen pluraliteit. Er is minder vaak een maatschappelijk gedeeld besef van normen en waarden. De meningen over wat een goed leven en een goede dood zijn, lopen sterk uiteen. Daarnaast stellen de zegeningen en risico’s van technologische ontwikkelingen ons voortdurend voor nieuwe vragen en keuzes, bijvoorbeeld op het terrein van gezondheid en het levenseinde.

Met Bonhoeffer kun je de verzuchting slaken dat wij, of we dat nu leuk vinden of niet, autonoom zijn geworden. We moeten een eigentijds antwoord zien te vinden op ingewikkelde individuele ethische keuzes.”

Wat kan de kerk hierin betekenen?

“De kerk is bij uitstek het forum waarop je deze zaken kunt bespreken.Verder lezenPieterskerk in Breukelen spreekt over ‘Het Goede Leven’Waar anders? Ga het gesprek aan. Wees het vooral met elkaar oneens. Er zijn daarbij twee grondregels: de ander is niet gek en de ander is niet slecht. Zodra ik mijn tegenstanders verwijt slechte bedoelingen te hebben of onvoldoende geïnformeerd te zijn, sla ik het gesprek dood. 

Wat ik lastig vind, zijn de discussies over genderdysforie. Op dat terrein is de discussie gesmoord. Ik heb gezien hoe het besluit van een man om als vrouw door het leven te gaan, of andersom, kan leiden tot grote ellende. Daarover iets zeggen is op dit moment niet verstandig. Er hangt een maatschappelijke en ook kerkelijke politieke correctheid omheen.

Als mensen boos worden wanneer ik bij een complexe kwestie een kritische vraag stel, betekent dat meestal dat ik mijn werk als ethicus goed doe. Als mensen zeggen ‘dat heeft hij goed gezegd’, dan ga ik achter mijn oren krabben. Bij alles wat vanouds, of sinds kort, vanzelfsprekend is, passen vraagtekens.” 

Kunnen we dat, in de kerk? 

“Dat is een uitdaging, zeker als het gaat om politiek-maatschappelijke keuzes, bijvoorbeeld rond het vluchtelingenbeleidVerder lezenVluchtelingen. Simpelweg stellen dat Jezus ons vraagt alle vluchtelingen op te nemen vind ik een vorm van gevaarlijke naïviteit. In dit soort zaken moet je, met Gerrit de Kruijf, twee keer denken: een keer vanuit het evangelie, een keer vanuit de staat. We hebben een vaststaande verantwoordelijkheid om vluchtelingen op te nemen. We hebben ook de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat we niet over de grens gaan van wat een samenleving qua cohesie aankan. Als je in de kerk hardop zegt dat de IND geen mensen meer mag uitzetten, ga je boven je rol als kerk uit. Ik zie in veel kerken een alarmerende politieke naïviteit.”

Dit staat ver af van het goede leven in ‘met een goed glas wijn in de avondzon’.

“De protestant, zeker de Nederlandse calvinist, heeft het niet gemakkelijk met ‘het goede leven’. Bij katholieken en lutheranen ligt dat anders. Bij Calvijn was het rustig en somber. Het huis van Luther was altijd vol, met etende en drinkende mensen. 

Laten we niet te snel zeggen dat we dat jammer vinden. Genieten is een goddelijk gebod, tegelijk is het leven ook afzien. Schrik niet als er tegenslag is, ook niet als die heftig is. Calvinisten hebben iets stoïcijns. De Stoa zegt: met wat zich op jouw weg voordoet moet je je man- of vrouwmoedig uiteenzetten, het leven is geen feest. Dat past bij mij, ik ben geen feestbeest. Jij wel?”

Ik kan niet genoeg vieren, het helpt om tegenslag te verdragen.

“Soms moet je jezelf tot vieren aanzetten. Je kunt zeggen: omdat het leven zwaar is en ik de tegenslagen serieus neem, zal ik er voluit van genieten als het goed gaat. Maar om eerlijk te zijn denk ik dat een calvinist niet zomaar zijn calvinisme kan afschudden. Hij kan leren van andere tradities, maar ernst en zwaarte zitten in zijn genen. 

Geloof is voor mij getrooste wanhoop, van nature ben ik wat somber. Nodig mij gerust uit voor een feest, maar kijk niet gek op als ik om tien uur weer wegga.”

Wat als het leven niet gezond en gelukkig is?

“Ik vind het leven geweldig, ben dankbaar dat we bestaan, dat we zoveel kunnen. Tegelijkertijd is er de ernst van het leven. Het leven moet niet genoten maar geleefd worden. Ethisch gesproken beleven we verwarrende tijden. Het ene moment maken we ons op om het wetsvoorstel 'Voltooid leven' in de Tweede Kamer te bespreken, naar het schijnt omdat grote groepen mensen zich zorgen maken dat hun leven zo lang duurt. Nog geen twee maanden later gaat alle aandacht uit naar het voorkomen van ongewenste overlijdens en het binnenboord houden van kwetsbare mensen. Het Expertisecentrum Euthanasie, de vroegere Levenseindekliniek, heeft euthanasiehulp opgeschort met als argument dat er nu andere prioriteiten zijn. Door de coronacrisis realiseren we ons dat het leven niet vanzelfsprekend is, dat het steeds op de dood veroverd moet worden. Een eeuw terug stierf een zusje van mijn moeder aan de Spaanse griep. Ikzelf ben vernoemd naar een broertje van mijn vader dat stierf aan een niet-behandelbare ziekte. Mijn ouders maakten de hongerwinter mee. Het besef dat het leven een kostbaar goed is, heeft hen gevormd. Wat ik hoop te leren van deze crisis is om het leven te vieren, klappen te incasseren, en me te realiseren hoe bijzonder het is om te leven.”

Tekst: Kees Posthumus | Beeld: Sandra Haverman