Tomás Halík: “De Bijbel geeft ons een sleutel om ons leven te begrijpen”

Aan het woord is Tomás Halík, rooms-katholiek theoloog uit Tsjechië en schrijver van theologische bestsellers als Geduld met God (2011) en het recente Raak de wonden aan. Begin maart was hij in Nederland en sprak in de lobby van zijn hotel met Maarten Vogelaar en Bas van der Graaf. Vogelaar is pionier in de Protestantse Kerk Amsterdam en richt zich op jonge mensen, onder wie veel studenten. Theoloog Van der Graaf begeleidt de veelal jonge pioniers in de hoofdstad. In hun werk zoeken zij de dialoog met mensen die buiten de kerk staan.

Welke ervaring heeft u in de dialoog met mensen die niet geloven?

“Ik groeide op in het seculiere, intellectuele, communistische Tsjechië, in een niet-kerkelijk gezin. Tot mijn achttiende had ik nooit praktiserende christenen ontmoet. Ik vond mijn weg naar de kerk via christelijke kunst. Ik studeerde ondergronds theologie en werd in het geheim tot priester gewijd.

Als psychotherapeut werkte ik met alcoholisten en drugsgebruikers, nu werk ik veel met studenten. Ik ben gewend het gesprek aan te gaan met mensen die niet geloven. Ik ken hun vragen, hun taal. De juiste manier om met hen in gesprek te gaan is de dialoog. Dat begint met luisteren naar de echte vragen die ze hebben. In ons antwoord kunnen we nieuwe vragen oproepen. Ook wij christenen zijn zoekers.”

Welke taal is nodig voor deze dialoog?

“Veel taal die binnen de kerken wordt gebruikt is niet te volgen voor mensen daarbuiten. Onze nieuwe taal moet mooi zijn, aardig, positief. God is schoonheid. Zelfs niet-religieuze mensen zeggen als ze in natuur of cultuur iets moois zien: God, wat mooi!

Het is belangrijk vragen te blijven stellen. Ik vraag vaak aan niet-christenen: hoe ziet die God, waar u niet in gelooft, eruit? Vaak komen ze dan met beelden en ideeën van een God waar ik ook niet in kan geloven.”

Welke taal geeft de Bijbel mee voor de dialoog?

“Je kunt de Bijbel niet lezen als een boek dat antwoord geeft op al je religieuze vragen. Het gaat erom ons leven en de bijbelverhalen met elkaar te verbinden. De Bijbel geeft ons een sleutel om ons leven te begrijpen. Ons leven geeft de sleutel om de schat die in de Bijbel is verborgen te ontdekken.

Maak van de Bijbel geen ideologie. Als ik in de Bijbel een bepaalde uitspraak lees, ga ik op zoek naar een tegenovergestelde tekst. Dat lukt bijna altijd. Wij veranderen, onze levens veranderen, en dat verandert de manier waarop de tekst tot ons spreekt.

Jezus vertelde eenvoudige verhalen, vol humor, vol verrassingen, geheimen. Spring erin, heb het geduld en de moed naar het geheim ervan te zoeken. Laat je zekerheden gaan, stop nooit met zoeken. Jezus nodigt ons uit om die diepte in te gaan, in de dialoog met elkaar, met niet-gelovigen, met jezelf.”

In uw laatste boek zoekt u naast taal ook naar feesten, beelden, liturgie, rituelen. Hebben we meer dan woorden nodig?

“Zeker. Het vieren van de feesten is een belangrijk element van ons bestaan. Voorafgaand aan Kerstmis en Pasen nodig ik vaak niet-religieuze vrienden uit om samen naar kunst te kijken die daar betrekking op heeft. Die beelden geven een andere kijk op onze traditie en raken de verbeelding en het hart van de mensen meer dan woorden. Dat is ook een manier waarop God in ons werkt.

Ga hiermee naar de mensen toe, de stad in. Paus Franciscus zei op de dag voordat hij werd gekozen: ‘Jezus klopt op de deur, maar vandaag de dag klopt hij van binnenuit, om naar buiten te gaan. En wij moeten hem volgen.’ Zo kunnen we de reikwijdte van ons geloof vergroten.”

Als we naar buiten gaan, is het nodig uit onze comfortzone te stappen en kwetsbaar te worden.

“Tegenover cynisme, valse zekerheden en spirituele luiheid past ons gevoeligheid voor onze eigen twijfels, problemen, open vragen. Juist daarin kun je je verbinden met mensen buiten de kerk. Ook zogenaamde niet-religieuze mensen kennen in hun leven zaken die voor hen heilig zijn. Vraag daarnaar, ongeacht de uitkomst. Niet als eigenaars van de waarheid en mensen die direct een antwoord weten op alle vragen.”

Hoe leren wij dat, met onze geschiedenis van macht en machtsmisbruik?

“Juist dat biedt de uitdaging onszelf te veranderen, de weg van vernedering te gaan. Vaarwel te zeggen tegen een trots en zelfverzekerd christendom. De positie van macht heeft de kerk geholpen om de cultuur te ontwikkelen. Dat was goed. Nu is het tijd de stem van de stemlozen te zijn, de macht van de machtelozen.

Er is één plaats in de Bijbel waar Jezus uitdrukkelijk ‘God’ wordt genoemd. Dat is wanneer Thomas Zijn wonden aanraakt en zegt ‘Mijn Heer, mijn God’. God is gewond, en juist daarin verbonden met ons mensen en onze wonden.”

Hoe helpt u mensen hun wonden te ontdekken, in een tijd waar succes en geluk van de beeldschermen spat?

“Dat vraagt om een diepgaande dialoog die de oppervlakkigheid overstijgt. Jezus laat zijn wonden zien en nodigt ons uit hetzelfde te doen. In het verhaal over de bloedvloeiende vrouw die Jezus aanraakt, nodigt hij haar uit haar hele verhaal te vertellen, in een ruimte van nabijheid en vertrouwen.

Niet-gelovigen zeggen mij dat ze wel willen maar niet kunnen geloven, vanwege alle frustraties, zorgen en pijn in hun eigen leven, in de wereld. Wij kunnen beamen: dat is ook deel van ónze wereld, ons verhaal van Pasen. De duisternis, de wonden zijn deel van het verhaal, niet het hele verhaal.

Misschien zinkt het schip van de kerk, maar aan boord is een grote schat die wij kunnen redden. Misschien leren we zo de werkelijke waarde van het christendom kennen: geloof, hoop, liefde, in een nieuwe context, de wereld en de tijd waarin wij leven.”

Dit artikel verscheen in het meinummer van woord&weg. Meer lezen? Neem een gratis abonnement:

Abonneer gratis

Tekst: Kees Posthumus | Foto: Sandra Haverman