Buiten de kerk wordt het woord ‘ziel’ steeds meer gebruikt, maar gelovigen zien het vaak als een lastig begrip. Toch zouden we juist in de kerk over de ziel moeten spreken, vindt promovenda Martine Oldhoff (PThU). In haar gespreks- en bezinningsboek ‘Kijk op de ziel’ reikt ze daarvoor handvatten aan.
Het fascineert theologe Martine Oldhoff al jarenlang: het feit dat columnisten, filosofen en tijdschriften als Happinez steeds gemakkelijker het woord ‘ziel’ in de mond nemen. “In de theologie is het begrip echter behoorlijk ondergestoft geraakt. En als gelovigen weten we vaak ook niet goed wat we met het woord ‘ziel’ aan moeten. Daarom heb ik in mijn promotieonderzoek de vraag gesteld: kunnen we nog van de ziel spreken en zo ja, hoe dan? In Kijk op de ziel staat de betekenis van de ziel in het christelijk geloof centraal.”
De ziel in de Bijbel
Geeft de Bijbel eigenlijk wel aanleiding om van ‘de ziel’ te spreken? Oldhoff: “Je kunt niet zozeer één woord in de Bijbel aanwijzen dat een-op-een ‘ziel’ betekent zoals wij het in onze taal gebruiken. Maar de Bijbel geeft wel redenen om van de ziel te spreken. Zo lezen we in de Bijbel dat we aangesproken kunnen worden door God en kunnen antwoorden, we kunnen een relatie met Hem aangaan. Dan moeten wij dus wel mensen zijn met een eigen beleving en een eigen verantwoordelijkheid: ‘een ik’. Ik zou de ziel definiëren als het ontvankelijke ‘ik’ dat in alle verandering toch steeds die ene persoon blijft: het ‘zelf’ voor God.”
Dat maakt meteen duidelijk hoe het Bijbelse gebruik van het woord ‘ziel’ zich onderscheidt van het culturele gebruik, vervolgt de theologe. “Je beeld van God heeft invloed op hoe je de mens ziet. Als je je God voorstelt als een kosmische kracht waar iedereen deel van uitmaakt, kun je de ziel zien als een soort goddelijke vonk. Ik denk echter dat er Bijbels gezien altijd een onderscheid blijft tussen mens en God. Dat de mens echt mens mag zijn, geschapen door God om in relatie met Hem te leven.”
Ziel en lichaam
Er is nog een belangrijke reden om het woord ‘ziel’ te gebruiken, zegt Oldhoff. “Hoewel ziel en lichaam in de Bijbel bij elkaar horen, vinden we daarin ook het geloof dat de mens na de dood nog in relatie met God kan leven.
'Het kan troostend zijn te weten dat iemand meer is dan zijn lichaam'
Dat betekent dus dat ‘ik’ op de een of andere manier moet blijven bestaan na de lichamelijke dood. Dat ons menszijn bewaard blijft bij God. Daarom is het belangrijk om de ziel te kunnen onderscheiden van het lichaam.” Ook in het aardse bestaan hier en nu kan het troostend zijn te weten dat iemand meer is dan zijn lichaam, bijvoorbeeld als een naaste dementie heeft. “Ook als we lichamelijk aftakelen, als onze hersenen aftakelen, ziet God ons en weet Hij wie wij zijn. We kunnen niet uitsluiten, gelukkig niet, dat God de ziel beroert van mensen met wie wij geen contact meer krijgen of die geen contact met anderen kunnen leggen.”
Met gespreksvragen
Het boek Kijk op de ziel gaat in op deze theologische aspecten van de ziel, maar wil de lezer niet alleen iets leren. Oldhoff: “Ik hoop dat het boekje mensen kan helpen bij het nadenken over wie zij zijn voor God, over hun eigen innerlijk. Daarvoor staan ook gespreks- en bezinningsvragen in het boekje. Hoe gaat het met je eigen ziel? En op welke manier is de gemeente een plek waar de ziel opademt?” Het onderwerp maakt veel los, merkt ze. “De voorbeelden in het boek komen uit het gewone leven en roepen herkenning op. En mensen ervaren denk ik ook dat ‘de ziel’ een wezenlijk onderwerp is. Juist in de kerk is het van belang om te spreken over wie wij zijn voor God.”
‘Kijk op de ziel’ bestellen? Dat kan via KokBoekencentrum.nl voor € 6,99. Direct bestellen
Foto: Jan van de Lagemaat
