Theologisch profiel
In deze serie wordt een kort, maar krachtig beeld geschetst van mensen die belangrijk zijn of zijn geweest voor de theologie. Aan de hand van vier vaste vragen leert de lezer snel zijn of haar gedachtegoed kennen.
Het werk van Karen Armstrong verdient brede aandacht binnen een kerk die op zoek is naar hoe ze om moet gaan met mensen die zingevingsvragen hebben maar niet in een levensbeschouwelijke traditie zijn opgegroeid.
Karen Armstrong is een wereldwijd befaamde expert op het gebied van religie(s) en de rol ervan in moderne samenlevingen. Wetenschappelijke kennis en een toegankelijke schrijfstijl, doordrenkt van persoonlijke en professionele ervaringen, maken haar boeken geliefd bij een breed publiek. Veel van haar boeken zijn bestsellers, vertaald in 45 talen. Uniek is Armstrongs visie op de rol die compassie in de verschillende levensbeschouwingen en religies speelt en wat haar betreft nog steeds in de maatschappij zou moeten spelen omwille van een vreedzaam en rechtvaardig samenleven op en met deze aarde.
Een biografische schets
Karen Armstrong wordt in 1944 in Wildmoor, Engeland, geboren. Ze groeit samen met haar jongere zus op in een doorsnee katholiek gezin. Op 17-jarige leeftijd treedt ze tegen de zin van haar ouders toe tot een kloosterorde, de Society of the Holy Child Jesus. Ze is op zoek naar zingeving, maar de kilte en strikte levensstijl in de orde vallen haar zwaar. Na zeven jaar verlaat zij de orde gedesillusioneerd. Wel heeft het klooster haar een diepgaande kennismaking met spirituele geloofspraktijken gegeven en een discipline die haar later als auteur ten goede komt.
Wanneer hoorden we voor het eerst van haar?
Na haar vertrek uit het klooster vervolgt Armstrong haar studie Engelse literatuur aan de Universiteit van Oxford, waar ze als kloosterzuster al aan was begonnen. Gezondheidsproblemen, pas vele jaren later als epilepsie gediagnosticeerd, hinderen haar leven. Na haar studie werkt ze als lerares Engelse literatuur en schrijft haar eerste boek Through the Narrow Gate (1982)1, een autobiografie waarin ze afrekent met haar ervaringen in het klooster. Pas haar latere werk voor de BBC, waarvoor zij een televisiereportage maakt over Jeruzalem als stad van de drie grote wereldreligies –jodendom, christendom en islam –, brengt haar terug bij haar oorspronkelijke belangstelling voor zingeving en religie(s). Ze schrijft er haar eerste bestseller over.
Waarmee is Armstrong bekend geworden?
Met A History of God (1993)2, waarin ze de geschiedenis van de grote monotheïstische religies onderzoekt, verwerft Armstrong internationaal aanzien en haar reputatie als een gezaghebbende stem in het debat over religie. Vierentwintig boeken over religie(s) volgen, waaronder The Battle for God (2000)3, The Great Transformation (2005)4, en het meest recente boek Sacred Nature (2022)5.
Armstrong gaf en geeft nog steeds lezingen over de hele wereld, waarin zij op basis van haar werk pleit voor begrip en compassie tussen de wereldreligies. Volgens haar zijn kennis van en empathie voor elkaars religieuze tradities essentieel voor vrede en harmonie in de wereld, en met de natuur. Gemeenschappelijke kernwaarden van de grote religies, zoals compassie, liefde en rechtvaardigheid, zijn daarbij onmisbaar. In 2008 lanceert ze het Charter for Compassion, een internationaal initiatief dat oproept om compassie als centrale waarde zowel in het persoonlijk leven te verwezenlijken als ook in maatschappelijk beleid. Wereldwijd ontstaan er ‘compassionate cities’, van Seattle tot Karachi, de grootste stad in Pakistan.
Waar zien we de doorwerking van Armstrongs gedachtegoed terug?
Ook in Nederland heeft het gedachtegoed van Karen Armstrong een in religie(s) en spiritualiteit geïnteresseerd publiek weten te bereiken. Sterker nog, haar boeken komen meestal eerst in het Nederlands uit voordat ze in het Engels worden gepubliceerd. Na de lancering van het Handvest voor Compassie in 2008 ontstaan ook hier verschillende compassie-initiatieven. Een aantal Nederlandse steden, waaronder Rotterdam, Zoetermeer en Nijmegen, sluit zich aan bij de wereldwijde compassionate cities-beweging. En sinds 2011 wordt elk jaar de Compassieprijs uitgereikt aan personen of organisaties die zich op bijzondere wijze sterk maken voor compassie in Nederland.
Armstrong heeft baanbrekend werk verricht op het gebied van educatie over de verschillende religies én voor de interreligieuze dialoog, zowel vanuit academisch als maatschappelijk oogpunt. In 2017 ontvangt ze voor deze verdiensten een eredoctoraat van de Vrije Universiteit Amsterdam. In 2023 is de ‘Karen Armstrong leerstoel voor Religie, Waarden en Maatschappelijke Transformaties’ aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht gevestigd.
Wat kunnen gemeenten met Armstrongs gedachtegoed?
Vooral in de meer vrijzinnige kerkelijke gemeenten is Armstrongs gedachtegoed bekend. Maar haar werk verdient bredere aandacht binnen een kerk die op zoek is naar hoe om te gaan met mensen die weliswaar geïnteresseerd zijn in zingevingsvragen en spiritualiteit, maar niet in een levensbeschouwelijke traditie zijn opgegroeid. Als geen ander weet Armstrong in haar werk voor hen de nodige vertaalslag te maken. Ook de interreligieuze dialoog, die vooral met moslims in de protestantse kerken maar mondjesmaat op gang komt, kan van haar werk profiteren. Het opzetten van lokale leesgroepen en dialoogbijeenkomsten, waar haar boeken en het handvest voor compassie ter inspiratie dienen voor de eigen kerkelijke context, werpen vruchten af. Kerkelijke gemeenten kunnen met dergelijke activiteiten de spirituele en maatschappelijke meerwaarde van de in Nederland aanwezige religies laten zien en de verbinding tussen de verschillende levensbeschouwingen actief bevorderen.
Compassie als verbindende waarde en de ‘gulden regel’ – ‘behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden’ – hebben hun kerkelijke en maatschappelijke waarde niet verloren. De invulling ervan in dialoog met andere levensbeschouwelijke tradities is in het huidige diverse levensbeschouwelijke landschap van Nederland belangrijker dan ooit.
Illustratie: TinekeWerkt.nl
