Theologisch profiel
In deze serie wordt een kort, maar krachtig beeld geschetst van theologen uit heden en verleden. Aan de hand van vier vaste vragen leert de lezer snel zijn of haar gedachtegoed kennen.
Hij deed studie naar de geschiedenis van het dogma ‘verkiezing’ en de verhouding tussen verkiezing en verbond, een van de gereformeerde thema’s waar hij over publiceerde. Hij nam wisselende posities in. Cornelis Graafland werd daarom getypeerd als een beweeglijk theoloog.
Wie was prof. dr. Cornelis Graafland?
Prof. dr. Cornelis Graafland (1928 - 2004) was een theoloog uit de Gereformeerde Bondsrichting. Hij groeide op in een gelovig arbeidersgezin. Vooral het geloof van zijn moeder heeft hem beïnvloed. Zij was een piëtistisch-gelovige vrouw, wat inhoudt dat zij de innerlijke beleving van het geloof centraal stelde. Ze las veel ‘oude schrijvers’, theologen uit de 17e eeuw. Op relatief jonge leeftijd kreeg ze kanker, waaraan ze overleed. Ze stierf met geloofsvertrouwen. Dat maakte indruk op de jonge Graafland. Het eenvoudige geloof van zijn moeder was levenslang een spiegel voor hem.
Graafland wilde al op jonge leeftijd predikant worden. Eerst probeerde hij het in de Christelijke Gereformeerde Kerken, waar hij werd afgewezen. Uiteindelijk ging hij aan de universiteit van Utrecht studeren, om in 1953 op 25-jarige leeftijd hervormd predikant in Ameide en Tienhoven te worden. Vervolgens was hij predikant in Woerden, Veenendaal en Amsterdam. In 1961 promoveerde hij bij prof. dr. S. van der Linde op het proefschrift ‘De zekerheid van het geloof, een onderzoek naar de geloofsbeschouwing van enige vertegenwoordigers van Reformatie en Nadere Reformatie.’ Hij onderzocht daarin de verhouding tussen Calvijn en theologen uit de Nadere Reformatie (theologen uit de 17e eeuw). Hij ontdekte dat er in de piëtistische traditie door de nadruk op de ‘verinnerlijking van het geloof’ veel geloofsonzekerheid is ontstaan. Volgens Graafland was dat een afwijking van de theologie van Calvijn.
Van 1972 tot zijn emeritaat in 1993 was hij hoogleraar in de geschiedenis van het protestantisme namens de Gereformeerde Bond aan de Rijksuniversiteit van Utrecht. Graafland was een kenner van de dogmageschiedenis van de Reformatie en de Nadere Reformatie. Zo deed hij studie naar de geschiedenis van het dogma ‘verkiezing’ en de verhouding tussen verkiezing en verbond. Ook publiceerde hij over andere gereformeerde thema’s. Hij nam hierin wisselende posities in, wat hem typeerde als een beweeglijk theoloog.
Wanneer hoorden we voor het eerst van hem?
De eerste keer dat Graafland landelijke bekendheid kreeg, was in 1965. met zijn boekje Verschuivingen in de gereformeerde bondsprediking. In dit boekje uitte hij kritiek op de prediking in hervormd-gereformeerde kring. Ook maakte hij deel uit van een groep theologen die pleitten voor meer vrijheid, bijvoorbeeld in de liturgie. Het boekje is tekenend voor de manier waarop Graafland theologiseerde. Hij schuwde het niet om publiekelijk het debat aan te gaan, ook niet in ‘eigen’ Gereformeerde Bondskring. Dit heeft te maken met de manier waarop hij tegen de gereformeerde traditie aankeek. Hij wees er regelmatig op dat de gereformeerde leertraditie zich heeft uitgekristalliseerd in de confrontatie met andersdenkenden.
Waarmee is hij bekend geworden?
Veel kerkgangers zullen zich Graafland vooral herinneren door zijn preken. Tot vlak voor zijn overlijden ging hij voor in Gereformeerde Bondsgemeenten. Met zijn geaffecteerde stem en spannende preken trok hij veel publiek. Graafland had retorisch talent en maakte veel werk van zijn preken. In niet-bondskringen nam Graafland vaak deel aan debatten waarbij hij, net als in eigen kring, de confrontatie niet schuwde.
Bij het grote publiek was hij ook bekend door zijn vaak spraakmakende publicaties die hun aanleiding vinden in de actualiteit. Een voorbeeld hiervan is het boek Gereformeerden op zoek naar God dat hij in 1990 publiceerde, over Godsverduistering (secularisatie) en de gereformeerde spiritualiteit. Het boek leidde tot diepgaande discussie en reflectie.
Wat kunnen gemeenten met zijn gedachtegoed?
Graafland was een meester in het doordenken van de tijdgeest en de theologische vragen voor christenen die daarmee gepaard gingen. Dit ging bij Graafland vaak samen met het kritisch doordenken van de eigen traditie, zonder zijn verbondenheid hiermee los te laten. Hierin was hij voor veel gemeenteleden een richtingwijzer en identificatiefiguur. Ook nu nog kunnen we hiervan leren. Theologie speelt zich niet in het luchtledige af, maar wordt relevant - en ontwikkelt zich - in relatie tot eigentijdse vraagstukken.
Zien we de doorwerking van zijn gedachtegoed ergens terug?
Graafland heeft geen systematische theologie achtergelaten. Zijn theologie wordt door kenners als tijdgebonden gezien. Dit heeft onder andere te maken met zijn gerichtheid op de actualiteit en zijn wetenschappelijke methode, die nu niet meer wordt gehanteerd. Toch laat Graafland een blijvende indruk achter. Dit heeft te maken met de manier waarop hij zijn theoloog-zijn beleefde. Graafland theologiseerde niet alleen uit wetenschappelijke interesse. Hij was met zijn hele ‘zijn’ bij de theologie betrokken. Hij theologiseerde uit een existentiële noodzaak en gedrevenheid. Dit geloof maakte tijdens zijn leven indruk, maar is nu ook voor veel gemeenteleden een bron van inspiratie en navolging.
Boekentip
Tegendraads gereformeerd
Biografie prof. dr. C. Graafland
door Arjan Boersma
Illustratie: TinekeWerkt
