Elkaar leren verstaan is een heilig gebod

Salzburg 2024: heiligheid 

De conferentie van de ICCJ, de International Council of Christians and Jews, was dit jaar in Salzburg. De bijeenkomst stond geheel in het teken van het thema ‘heiligheid’, naar aanleiding van Leviticus 19:2: ‘Wees heilig, want Ik, de Eeuwige, je God, ben heilig’. Met als subtitel: ‘Heiligheid: een religieus gebod en een morele verplichting.’ In vrijwel elke bijdrage werd in verschillende toonaarden benadrukt dat alleen God heilig is, maar dat je in navolging van God (Lev.19:2) iets van deze heiligheid kunt weerspiegelen. Heiligheid is een belofte, een visie, een opdracht, een commitment, zoals Regina Polak, verbonden aan de Faculteit voor Katholieke Theologie aan de Universiteit van Wenen, begon. Misschien niet verbazingwekkend op een dialoogconferentie, waar het belang van dialoog juist in deze tijd van diepgaande crises en polarisatie werd beklemtoond. Er is geen andere weg dan ontmoeting, elkaars verhalen en elkaars pijn leren verstaan. En leren op tijd je mond te houden.  

Stellingen van Seelisberg, 1947 

De joods-christelijke betrekkingen zijn niet denkbaar zonder enkele belangrijke internationale impulsen daarvoor. Een heel belangrijke was de Conferentie van Seelisberg, Zwitserland, in de zomer van 1947. Een interconfessionele en internationale groep van 65 katholieken, protestanten en joden uit 19 landen, waaronder Nederland, kwam bij elkaar, twee jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog en de gruwelen van de Shoah. Doel was om nieuwe wegen in de onderlinge betrekkingen te zoeken en om het antisemitisme te bestrijden. Er werden tien stellingen opgesteld, de stellingen van Seelisberg, gericht aan de christelijke kerken, om het verstaan van het jodendom en de relatie tussen jodendom en christendom te vernieuwenMeer over de Stellingen van SeelisbergLees dit artikel op de site van de Katholieke Raad voor het Jodendom. Seelisberg zou het begin worden van de ICCJ, een overkoepelende organisatie van regionale joods-christelijke overlegorganen. 

Twaalf punten van Berlijn, 2009 

In 2009 publiceerde de ICCJ een herziene versie van de stellingen van Seelisberg: de Twaalf punten van Berlijn. Een oproep aan christenen en christelijke gemeenschappen tot onder meer het bestrijden van religieus, raciaal en alle andere vormen van antisemitisme, en het bevorderen van de interreligieuze dialoog met Joden. En een oproep aan Joden en joodse gemeenschappen om onder meer de pogingen te erkennen die vele christelijke gemeenschappen aan het eind van de 20e eeuw gedaan hebben om hun houding tegenover Joden te veranderen, en om Joodse teksten en liturgie in het licht van deze hervormingen kritisch te onderzoeken. Aan zowel joodse als christelijke gemeenschappen werd onder meer gevraagd om interreligieuze en interculturele educatie te bevorderen en om interreligieuze vriendschap te bevorderen. 

Om mensen op het grondvlak in hun eigen gemeente, parochie en synagoge handvatten te geven om anders te gaan kijken en handelen, ontwikkelde de ICCJ in 2021 een ‘Educational Guide’ bij de twaalf punten van BerlijnMeer over de twaalf punten van Berlijn:Lees dit artikel de site van de Protestantse Kerk in België. 

Wegen vinden 

Terug naar Salzburg, waar het belang van dialoog juist in deze tijd van diepgaande crises en polarisatie werd beklemtoond. De Joodse Edward Kessler van het Woolf Institute in Cambridge verwoordde dat er geen andere weg is dan ontmoeting en leren op tijd je mond te houden, zo: ‘Tell me your story, and then be silent.’ Ioan Sauca, orthodoxe priester uit Roemenië en voormalig secretaris-generaal van de Wereldraad van Kerken, gaf een heerlijke relativering van leiderschap: ‘Don’t look for holy ones among religious leaders.’ Hij waarschuwde voor fundamentalisme, in welke religie dan ook. ‘Het baart me zorgen als heiligheid politiek wordt en voor eigen doeleinden wordt aangewend’, zei hij. En wat deze tijd vooral vraagt is niet om allerlei subtiele theologische discussies aan te gaan, maar om wegen naar elkaar te vinden 

Indringende verhalen 

Je kunt alleen van elkaar houden, als je elkaars pijn leert kennen, was de teneur in diverse bijdragen. De verhalen van de Palestijns-christelijke Vivian Raba en de Joodse Hana Bendkowski sprongen eruit, juist vanwege de felle emotionele tonen erin. Twee medewerkers van het Rossing Center in Jeruzalem, partner van de Protestantse Kerk via Kerk in Actie, Joods en Palestijns, vertelden hun persoonlijke en indringende verhalen. Beiden vertelden over de pijn in hun eigen families en gemeenschappen. En beiden zochten op eigen wijze naar verbindingen en wegen naar de toekomst in deze dramatische tijden. Hoe kun je interreligieuze relaties met elkaar aangaan in de schaduw van de oorlog in Gaza? 

Moedig 

Vivian Raba is de directeur van de dialoogafdeling bij het Rossing Center for Education and Dialogue en van het Open House in Ramle. Ze definieert zichzelf als een Palestijnse, Arabische en christelijke vrouw.  Ze vertelde over het samenleven van verschillende bevolkingsgroepen in Ramle, Palestijns-christelijk en Joods, en over de pijn van ieders verhalen. Ondanks alle gigantische moeilijkheden ziet ze nog steeds kansen voor co-existentie. ‘Zolang we als christenen, moslims, Joden, Israëlis en Palestijnen leven in een realiteit van voortdurende oorlog, dagelijks verlies, pijn en frustratie, is het onze morele verplichting om niet de hoop op te geven om goede relaties met elkaar op te bouwen en samen te werken aan een gedeelde en rechtvaardige samenleving.’ Een moedige uitspraak, te meer omdat zij vanuit haar eigen familie- en vriendenkring beticht is van verraad vanwege haar Joodse contacten. 

Verlies 

Hana Benkowski is de program director of the Jerusalem Center for Jewish-Christian Relations (JCJCR) at the Rossing Center for Education and Dialogue. Zij vertelde over de dagen van ‘verlamming en een groot besef van verlies’ op en na 7 oktober. Verlies van routine en de illusie van veiligheid en stabiliteit. Verlies van vertrouwen. En verlies van compassie. In oorlog is er geen compassie, zei ze. En dit alles zorgde voor verlies van vrienden. Je durfde niet meer eerlijk over dingen en emoties te spreken. Waarheid ging aan diggelen. Vragen rezen over de voortgang van de dialoogprogramma’s. Ze werd aangevallen vanwege haar werk bij het Rossing Center.  

Elkaar verstaan is een gebod 

Op het Rossing Center is er het besef dat juist nu het werken aan een ‘shared society’ een gebod is, vervolgde Benkowski. Ondanks de diepe wonden is er een reis begonnen om elkaar te verstaan. ‘Elkaar verstaan is een gebod.’ Elkaars pijn erkennen is een stap in de richting van heling. Er moet een ‘safe place’ zijn om elkaars pijn te kunnen aanhoren. En soms moet je dat eerst apart doen voordat je bij elkaar kunt komen. 

 Voortdurend oefenen 

Elkaar leren verstaan is een heilig gebod. Het lijkt een dooddoener dat je open moet staan voor elkaar, dat je leert van de ander en dat je door deze ontmoeting met nieuwe ogen gaat kijken naar je eigen traditie en naar jezelf. Maar ga er maar aan staan. Het vergt voortdurende oefening, niet alleen in joods-christelijke maar in alle menselijke betrekkingen. Iedereen wil gezien en gehoord worden, en in de ontmoeting met de ander kun je een verrassend nieuw licht op de onderlinge relaties krijgen.