Uit recent onderzoek blijkt dat vrijwel alle gemeenten worstelen met de vraag hoe ze toekomstbestendig kunnen worden of blijven. Wat maakt dit onderwerp zo complex? En hoe zet je dit onderwerp op een goede manier op de agenda?
In hoeverre speelt het onderwerp ‘toekomstbestendigheid’ bij gemeenten, op welke manier, en kan de dienstenorganisatie een rol spelen in deze hulpvraag? Dat was de vraag waar onderzoeksbureau Ipsos eind 2019 mee aan de slag ging. In diepte-interviews en groepsgesprekken werden tientallen taak- en ambtsdragers - representatief verdeeld over stad/platteland en de verschillende ‘stromingen’ - uitvoerig bevraagd. Het leidde tot een duidelijk beeld: het onderwerp ‘toekomstbestendigheid’ is voor vrijwel alle gemeenten een erkend en ‘top-of-mind’ probleem. Tegelijkertijd is het onderwerp zo complex dat het lastig is om het aan te kaarten, laat staan aan te pakken.
Somber beeld
Het onderzoek schetst in eerste instantie een behoorlijk somber - hoewel niet verrassend - beeld. Veel gemeenten worstelen met krimp en vergrijzing, waardoor het steeds lastiger wordt om ambten en taken te vervullen. Het behouden en betrekken van jongeren en jonge gezinnen - breed gezien als de sleutel tot toekomstbestendigheid - wordt als ingewikkeld ervaren. En het aantrekken van nieuwe jeugd is vaak al helemaal een brug te ver.
Bij verschillende gemeenten noopt de financiële situatie tot actie, blijkt uit het onderzoek. Het leidt tot concrete oplossingen als het verkopen van het kerkgebouw, of het fuseren met een andere gemeente. Ook worden vanuit de gevoelde noodzaak om jeugd en jonge gezinnen aan te trekken praktische, afgebakende initiatieven opgezet. Tegelijkertijd is men zich er onderhuids van bewust dat de gemeente op deze manier weliswaar voor even uit de problemen is, maar dat er op de langere termijn nog meer bezuinigingen en/of nieuwe initiatieven nodig zullen zijn om het hoofd boven water te houden, concludeert Ipsos. Veel gemeenten realiseren zich: we moeten ontdekken hoe de kerk weer écht relevant wordt in de maatschappij en voor jonge mensen.
“Angst voor verandering speelt een rol bij het agenderen van de toekomst van de gemeente”
Belemmeringen
Wat weerhoudt gemeenten er dan toch van om structureel met dit onderwerp aan de slag te gaan? Het onderzoek brengt herkenbare barrières in beeld. Angst voor verandering speelt een rol: blijven de bekende en vertrouwde elementen van de eredienst en liturgie wel behouden? Moeten we straks verplicht met allerlei missionaire activiteiten aan de slag? En leidt het initiëren van verandering niet onvermijdelijk tot conflicten en ruzie? Tegelijkertijd zijn er praktische belemmeringen. De kerk draait op vrijwilligers met beperkte tijd en soms ook beperkte competenties. Logischerwijs gaat hun voorkeur vaak uit naar afgebakende en korte termijn taken. Ook predikanten zien zichzelf vaak niet als de aangewezen persoon om een veranderproces te begeleiden. Ze zien zichzelf meestal als ‘voorbijganger’ in de gemeente, en zien bestuurlijke veranderprocessen bovendien niet als hun centrale taak.
Externe hulp
De situatie kan leiden tot een gevoel van moedeloosheid, signaleert Ipsos. Sommige gemeenten zien de toekomst als een gelopen race, zeker als er (bijna) geen jeugd meer aan de gemeente verbonden is. Bovendien leeft sterk het gevoel dat er geen geschikte hulp ‘van buiten’ beschikbaar is. De dienstenorganisatie? Die wordt niet geassocieerd met de gewenste persoonlijke, aandachtige benadering, en ook niet met de benodigde strategische expertise. Bovendien verwacht men dat dergelijke trajecten veel geld kosten. Er valt dus veel winst te behalen, is de logische conclusie - op verschillende fronten. Ipsos doet verschillende aanbevelingen die de dienstenorganisatie kunnen helpen een geloofwaardige partner voor gemeenten te worden. Want ondanks de initiële weerstand bij veel gemeenten tegen externe hulp, beseft men wel dat die in veel gevallen noodzakelijk is om tot een structurele oplossing te komen.
‘Succesfactoren’
Het Ipsos-onderzoek schetst overigens niet alleen maar een somber beeld. Het onderzoeksbureau heeft ook langdurig gesproken met predikanten van gemeenten die stabiel zijn of zelfs groeien. De gemeenschappelijke delers van die gemeenten? Sterk leiderschap, een eenduidige positionering, maatschappelijke relevantie en de omarming van diversiteit. En het belangrijkste: veranderingsgezindheid. De bereidheid om kritisch te kijken naar de huidige activiteitenagenda, het taalgebruik, de liturgische vormen, organisatie en sfeer, en de durf om indien nodig, in goed overleg, veranderingen aan te brengen.
-----
Echt aan de slag met toekomstgericht kerk-zijn?
Doe mee aan Nieuw Kerkelijk Peil!
Nieuw Kerkelijk Peil is een instrument dat gemeenten helpt om na te denken over hun toekomst. Het brengt in kaart wat een gemeente daarvoor al in huis heeft. Nieuw Kerkelijk Peil wil een leerproces op gang brengen. Gemeenten kunnen dit proces - bijvoorbeeld met behulp van het werkboek Toekomstgericht gemeente-zijn - zelfstandig doorlopen. Om meer te weten te komen over achtergronden, inhoud en opzet van Nieuw Kerkelijk Peil is er is de mogelijkheid een webinar te volgen. Ben je als gemeente van plan om met Nieuw Kerkelijk Peil aan de slag te gaan, vraag dan een workshop aan.
Meer informatie over Nieuw Kerkelijk Peil
