Uitleg & Achtergrond
In deze serie zijn artikelen gebundeld die een bepaald onderwerp uitleggen of achtergrondinformatie bieden.
Kliederkerk is de afgelopen jaren een bekend begrip geworden binnen kerkelijk Nederland. “Nog nooit kwam het begrip genade op deze manier bij me binnen,” vertelt een predikant tijdens deelname aan een naburige kliederkerk waar het verhaal van Jona centraal stond. Naast enthousiasme leveren vorm en inhoud vragen op: Is kliederkerk kerk? Een liturgie zonder preek, kan dat wel? Kan iets dat maar een paar keer per jaar plaatsvindt kinderen en volwassenen helpen om ‘in het voetspoor van Jezus te gaan?'
Inmiddels zijn er bijna 200 kliederkerken in het hele land. Kerkelijk Nederland heeft het initiatief omarmd. Naast het enthousiasme zijn er dus ook vragen. Is een activiteit die gemiddeld zes keer per jaar georganiseerd wordt genoeg om ‘kinderen en volwassenen te helpen in het voetspoor van Jezus te gaan’, zoals de missie van kliederkerk luidt? (zie vraag ‘Wat is kliederkerk’ op kliederkerk.nl)
Ontdekkingstocht
Dit artikel geeft géén compleet antwoord op alle vragen, maar gaat in op de theologische keuzes en spanning achter de naam en opzet van kliederkerk. Ook wordt een aantal mogelijke leerpunten voor bestaande kerken gedeeld. Een aanzet tot een bredere ontdekkingstocht om samen met predikanten en andere theologen een stevig theologisch wortelstelsel te laten groeien voor vitale kliederkerken. Een nieuwsgierige, open blik is dan wel vereist. Zoals van de predikant die een naburige kliederkerk bezocht. Tussen rennende, knutselende en pratende kinderen en volwassenen deed hij mee aan een activiteit over Ninevé. Met een verwijzing naar Jona 3:10 was de opdracht: ‘Teken een mooie stad op een groot wit papier. Deze stad is een symbool van jouw leven. Bedek vervolgens je mooie tekening met een dikke laag zwart waskrijt en denk na over wat er mis ging in jouw leven. Kras tenslotte de zwarte laag weg en haal de kleur weer tevoorschijn. Wat doet dit met jou? Hoe zouden de mensen in Ninevé zich gevoeld hebben?’ Al kleurend en krassend ontstonden er gesprekjes tussen de predikant en de kinderen en volwassenen aan tafel. Over leven, over fouten en over genade. “Nog nooit kwam het begrip genade op deze manier bij me binnen”, concludeerde hij na afloop verbaasd.
De kracht van kliederkerk
Kliederkerk is een missionaire, contextuele vorm van vieren voor mensen van alle leeftijden. Missionair omdat kliederkerk gericht is op mensen die weinig binding met geloof en kerk hebben. Contextueel, want kliederkerk sluit aan bij de leefwereld van (jonge) gezinnen en kinderen in de basisschoolleeftijd met hun naasten. Uit onderzoek onder kliederkerkteams blijkt dat meer dan de helft van de mensen die naar een kliederkerk komt geen andere activiteit van de kerk bezoekt. Teamleden schatten in dat ongeveer een derde van de betrokkenen niet gelovig is (zie dit onderzoek). Er komt een doelgroep die veel kerken lastig bereiken: gezinnen met jonge kinderen. Waar kliederkerken starten, gaat het vaak bruisen in de kerk. Niet alleen tijdens de bijeenkomsten, maar ook in de voorbereiding. “Kliederkerk geeft ons weer hoop”, vertelde een oudere vrouw uit een vergrijsde gemeente.
De naam kliederkerk
Kliederkerk brengt energie en gesprekken op gang. Alleen de naam kliederkerk levert al regelmatig vragen op. Kliederen en kerk, kan dat wel samen? De naam is een vrije vertaling van het Engelse Messy Church, de ‘big sister’ waar kliederkerk in 2014 uit ontstaan is. De naam allitereert natuurlijk mooi en geeft aan dat het een creatieve boel is waar kinderen zich thuisvoelen.
'Eigenlijk, zo zou je kunnen stellen, is elke kerk een kliederkerk'
Toch is de naam daar niet primair voor gekozen. Kliederkerk wil zeggen: middenin de chaos, in het geklieder van het dagelijks bestaan is God aanwezig. Vanuit die chaos wil God iets moois creëren. Met al ons geklieder mogen we toch kerk-zijn, elkaar ontmoeten in Christus’ naam. Er klinkt iets van onze gebrokenheid en van Gods genade door in de naam. En past dat júist niet bij kerk-zijn? Al onze menselijke uitingsvormen van liturgie, hoe prachtig en doordacht ook, zijn immers incompleet. Toch wil Christus daarin aanwezig zijn en Zijn Geest laten waaien. Eigenlijk, zo zou je kunnen stellen, is elke kerk een kliederkerk.
Kerk in verbinding
Het Engelse Messy Church zet in op volwaardig kerk-zijn van elke lokale messy church. Voor kliederkerken in Nederland denken we aan een andere ecclesiologische benadering: een kliederkerk is niet kerk op zichzelf, maar wordt kerk in verbinding met andere kerkplekken. Zowel de beperktheid van de frequentie als van de vorm, maakt dat er aanvullingen nodig zijn om van volwaardig kerk-zijn te kunnen spreken. Kliederkerk is als een kleurrijk steentje in het mozaïek van kerkplekken. Alleen in verbinding kan kliederkerk families die (nog) weinig met geloven hebben, helpen om in het voetspoor van Jezus te gaan. Denk bijvoorbeeld aan gezinnen die het tijdens een kooravond ineens over het bijbelverhaal van kliederkerk hebben of een moeder van school die, enthousiast geworden tijdens kliederkerk, mee gaat draaien in het kindernevendienstteam. De meeste kliederkerken worden als onderdeel van een bestaande gemeente georganiseerd. Maar er zijn ook kliederkerken die als nieuwe geloofsgemeenschap fungeren, vaak een pioniersplek. De maandelijkse kliederkerk vormt het hart, maar daar vanuit worden regelmatig bijeenkomsten voor ouders en voor families georganiseerd. Ook vol creativiteit en rondom bijbelverhalen, maar met meer ruimte voor verdieping.
Om de missie van kliederkerk, mensen van alle leeftijden helpen om in het voetspoor van Jezus te gaan, te laten slagen, is het dus belangrijk om te zoeken naar verbindingen. Met andere kerkplekken en activiteiten van bestaande kerken of die speciaal door een kliederkerk zijn geïnitieerd. Denk aan een Alphacursus, bijeenkomsten over (geloofs)opvoeding of initiatieven voor een betere buurt. Het ‘cement’ van dit mozaïek van kerkplekken zijn de relaties tussen mensen: predikant, betrokken kerkleden, nieuwkomers of mensen die sinds lange tijd weer het geloof ontdekken.
Missionaire contextuele vorm van vieren
Kliederkerk is een missionaire contextuele vorm van vieren. Een bijzondere kerkdienst, je zou kunnen zeggen; een instapmodel. De vergelijking met de kerkdienst is logisch - het is meestal op zondag, vaak in een kerkgebouw, het is voor iedereen, er wordt gebeden, Bijbel gelezen, mensen krijgen een zegen mee. Er zijn ook grote verschillen - er wordt niet gepreekt en gecollecteerd en de meeste kliederkerken vieren geen avondmaal en bedienen geen doop.
Ontdekken door ervaren
Het grootste verschil met een ‘gewone’ protestantse eredienst is dat bij het bij kliederkerk begint bij ontdekken door ervaren. Verkondigen via woorden staat in tegenstelling tot de meeste protestantse kerkdiensten niet centraal. Dit levert een spanningsveld op. Aan de ene kant het verlangen dat mensen van alle leeftijden in het voetspoor van Jezus leren gaan, aan de andere kant loslaten en vertrouwen op de kracht van de Geest die aanwezig is in een bijbelverhaal en de ontmoeting tussen mensen.
Preken, met of zonder woorden, zit in de allergiezone van veel dertigers en veertigers, een belangrijke doelgroep van kliederkerk. Een kliederkerkteamlid vertelde: ‘Gezinnen die ik uitnodigde, mijn makelaar of mensen van het schoolplein, haakten na een keer weer af. Te heftig qua geloof, vonden ze. We beloofden dat we vrijblijvend een bijbelverhaal zouden ontdékken, maar in de praktijk verkóndigden we stellig christelijke waarheden.’
'De Geest werkt ook door glitterlijm, renspelletjes en figuurzagen'
Veel ouders die kliederkerk bezoeken, willen hun kinderen graag iets van de traditie van kerk en algemene kennis van bijbelverhalen meegeven. Wel vrijblijvend, zonder het idee te hebben overtuigd te worden. Het vraagt inzicht, tact en creativiteit om een bijbelgedeelte zo te presenteren dat het evangelie er in te ontdekken is. Een goede voorbereiding en vertrouwen op de Geest gaan hierbij hand in hand. De praktijk laat zien dat het kan. Veel kliederkerken zijn verbaasd als ze ontdekken welke schatten kinderen en volwassenen opdiepen als ze met een bijbelverhaal, een paar open vragen en een leuke activiteit aan de slag gaan. De Geest werkt ook door glitterlijm, renspelletjes en figuurzagen.
Leren van kliederkerk
Kliederkerk kan als missionair contextuele kerkdienst met aantrekkingskracht op jonge gezinnen een spiegel zijn voor de traditionele manier van vieren. We kunnen leren van hoe kliederkerk vormgeeft aan vieren en elementen benadrukt die in de klassieke eredienst wat ondergesneeuwd kunnen zijn.
Kliederkerk is holistisch
Er is aandacht voor de héle mens: al je zintuigen, hoofd, hart en handen doen mee. Denk weer even terug aan de ervaring van de predikant in het begin van dit artikel: zwart over je ‘levensstad’ krijten en dit vervolgens letterlijk wegkrassen levert een andere ervaring op dan denken of horen over genade. Zijn we als protestanten in de nadruk op verstand en woorden de rest van ons mens-zijn wellicht vergeten? Creatieve activiteiten, interactieve viering en het samen eten van kliederkerk zorgen dat een bijbeltekst niet alleen in het hoofd, maar in het hele lichaam beleefd wordt.
Kliederkerk doe je met iedereen
Bij kliederkerk zijn praktische en creatieve talenten voor de viering net zo belangrijk en zichtbaar als inhoudelijke. Neem bijvoorbeeld een kliederkerkteam dat gevormd wordt door vier mensen: een praktische, creatieve oudere dame, een aanpakker die weinig in de gewone kerkdienst komt, de jonge jeugdouderling die goed is in communicatie en creatieve ideeën omzet in goede vragen en mooie teksten, en de predikant, een man van middelbare leeftijd, die de inhoud en bijbelse lijnen in de gaten houdt. Deze diverse groep zet de lijnen uit, maar ook de oma die pannenkoeken bakt, het kind dat wc-rollen spaart en de tiener die misschien nog niet zo goed Nederlands spreekt, maar wel een parcours voorbereidt en begeleidt. Met elkaar geven ze kliederkerk vorm en helpen met hun talenten en persoonlijkheid om de breedte, hoogte en diepte van de liefde van Christus te ontdekken, geïnspireerd door Efeze 3:18.
Kliederkerk is intergeneratief
Kliederkerk is er voor mensen van alle leeftijden. De meeste mensen die kliederkerk bezoeken, zijn ouders - of opa’s en oma’s - met kinderen in de basisschoolleeftijd. Sámen bezig zijn is voor veel gezinnen een reden om naar kliederkerk te komen. Maar ook ooms, tantes, buren, tieners, vinden hun weg naar kliederkerk. De generaties helpen elkaar in de ontdekkingstocht. Kinderen leren niet alleen van volwassenen, maar volwassenen net zo goed van kinderen en ‘doorgewinterde christenen’ van nieuwkomers. Door het ontdekkende karakter ontstaan verrassende inzichten, onverwachte vragen en gebeden vol vertrouwen van kinderen die richting wijzen op de weg achter Jezus aan.
Samen in gesprek
Kliederkerk geeft kerken missionair elan én houdt de traditionele kerk een spiegel voor. Tegelijkertijd blijven er genoeg vragen over. Kan kliederkerk een volwaardige liturgische vorm zijn? Welke gevolgen en implicaties heeft het om te vieren zonder preek? Hoe zorgen we als event voor goede verbindingen met andere activiteiten van de kerk? Hoe bieden we gezinnen in hun ontdekkingstocht ruimte om naar een gemeenschap, een community te groeien of onderdeel te worden van de bestaande gemeenschap? Predikanten, kerkelijk werkers en kerkenraadsleden spelen in de beantwoording hiervan een cruciale rol. Als verbinders en wegwijzers. Graag gaan we dan ook in gesprek, georganiseerd en spontaan, rond zulke vragen. Ervaringen, vragen en feedback uit de kerkelijke praktijk zijn van harte welkom!
Tenslotte, een tweet die een predikante plaatste van een gesprekje met haar kind over hun kliederkerk: "Dit is mijn kerk" zegt de kleuter. Ik knik bevestigend terwijl we samen spullen klaarzetten. "Daarom mag ik meehelpen," vervolgt hij, "want in mijn kerk mag iedereen meedoen!" Ik denk dat ik hem maar laat vertellen vanmiddag.
#hijsnapthet #kliederkerk
Lees meer over kliederkerk:
