Protestantse Kerk en duurzaamheid

Bijbel en duurzaamheid

Ds. René de Reuver, scriba generale synode: "Al in het eerste bijbelboek lezen we dat God de aarde en alles wat daarop leeft schiep en zag dat het goed was. De eerste opdracht van God aan de mens is om deze aarde te bewerken en te bewaren. Zoals te lezen in Psalm 104: zouden wij niet zo met de aarde om moeten gaan dat de Schepper blij en trots kan blijven op Zijn kunstwerk?" 

Lees hier zijn hele betoog:

De Bijbel omschrijft deze wereld en de ons omringende kosmos als schepping van God. De mens is daarvan een onderdeel, hij staat niet los of zelfs tegenover de schepping, maar is zelf schepsel. Dat betekent dat de mens niet maar kan doen wat hij wil met de aarde, de dierenwereld en de grondstoffen. Als in Genesis 1 en in Psalm 8 gezegd wordt, dat deze aarde aan de mens wordt toevertrouwd, dan is dat niet om naar willekeur te gebruiken. Zie hierover: Sam Janse e.a. Eenvoudig levenVerder lezenNieuw: bijbelstudieboekje rond zorg voor de schepping en sociale gerechtigheid, pag. 14-17.

Actief op het gebied van kerk en duurzaamheid

• Lokale kerken
  Honderden lokale kerken dragen het label ‘Groene kerk’, omdat zij actief aan de slag zijn met duurzaamheid, sociale rechtvaardigheid en het vergroenen van de eigen gemeenschap.
• GroeneKerken
  De schepping roept om een kerk die zorg draagt. GroeneKerken wil  geloofsgemeenschappen hierin ondersteunen met inspiratie, een netwerk van bondgenoten en praktische tools via de toolkit.
• Groengelovig
  Kerk in Actie is één van de partners van het tweejaarlijkse christelijke duurzaamheidsevent Groengelovig.
• Kerk in Actie ondersteunt verschillende landbouwprojecten om de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan. Onder andere in Bangladesh, Indonesië, Kameroen en Oeganda. Ook is Kerk in Actie betrokken bij het restoration fund of faith based social services and religious infrastructure van de MECC (Middle East Council of Churches) in Syrië. 
• Act Alliance
  Kerk in Actie is onderdeel van ACT Alliance. Via ACT Alliance EU komt Kerk in Actie op voor klimaatgerechtigheid, via doelgerichte lobby en advocacy. De armen en meest kwetsbaren dragen het minst bij aan opwarming van de aarde maar worden er het hardste door getroffen. 
• Netwerkgroep Schepping en duurzaamheid
  Kerk in actie neemt deel aan de netwerkgroep schepping en duurzaamheid van de Raad van kerken, waarin uitwisseling plaatsvindt tussen christelijke  organisaties die actief zijn rond duurzaamheid, zoals de Laudato Si Alliantie, Micha, Arocha en de interreligieuze klimaat & geloof-groep. 

Tijdlijn

In 2005 besprak de generale synode de nota ‘Zorgen om de landbouw’. Er werd besloten de nota 'Accra's appel' en 'Zorgen om de landbouw' te aanvaarden als oproep om in gehoorzaamheid aan Jezus geloofskeuzen te maken ten aanzien van de omgang met de aarde en met elkaar. Deze geloofskeuzen vormden het uitgangspunt voor het gesprek binnen de gemeenten, voor de gesprekken van de kerk met de overheid, wetenschap en relevante organisaties, en voor de inbreng van de delegatie naar de 9e assemblee van de Wereldraad van Kerken (14-23 februari 2006) in Porto Alegre.

Kerkenraden, predikanten en kerkelijk werkers werden opgeroepen om nadrukkelijk oog en oor te hebben voor de sociale problemen die boeren, tuinders en andere werkers in de agrarische sector kunnen ondervinden. Daarnaast werden leden van de kerk gewezen op hun verantwoordelijkheid als consument en opgeroepen tot een christelijke levensstijl, waarin de zorg voor de aarde en de ander richtinggevend is. Kerkenraden, predikanten en kerkelijk werkers werden opgeroepen hier in prediking en toerusting aandacht aan te geven.

In november 2006 en 2007 sprak de kleine synode over duurzaam beleggen. Er werd besloten om een vertaling te maken van de Accra-verklaring (verbond voor economische en ecologische gerechtigheid) naar het beleggingsbeleid. Voortaan moeten de beleggingen voldoen aan duurzaamheidscriteria en wordt Oikocredit in de portefeuille opgenomen als een ‘ethische’ investering. 

In 2009 richtten Kerk in Actie en ICCO het FairClimateFund op dat - samen met partners - klimaatprojecten financiert en implementeert die de CO₂-uitstoot en ontbossing verminderen, en de leefomstandigheden voor mensen in ontwikkelingslanden verbeteren. De dienstenorganisatie compenseert een deel van haar CO₂-uitstoot via het FairClimateFund. 

In maart 2010 sprak de kleine synode opnieuw over duurzaam beleggen. Het staande beleid werd geëvalueerd. Het beleid werd gecontinueerd en de belegging in Oikocredit verhoogd.

Vanuit een opdracht van de synode startte Kerk in Actie in 2011 ‘Kerk en Klimaat’. Het eerste project was ‘Windenergie op kerkelijke grond’, een door de overheid gesubsidieerde poging om windturbines te plaatsen op daarvoor geschikte locaties die in het bezit zijn van lokale kerken. Er werd een netwerk opgebouwd van lokale kerken en milieuorganisaties. De reeds bestaande werkgroep ‘Kerk en Energie’ kreeg hierdoor een nieuwe impuls. Daarnaast zorgde ‘Kerk en Klimaat’ voor de toolkit ‘duurzaam kerkbeheer’. 

Ook in 2011 werd GroeneKerken opgericht, een samenwerkingsverband van Tearfund en Kerk in Actie. Tegenwoordig is ook de Maatschappij van Welstand bij GroeneKerken betrokken. Er zijn nu (september 2021) 328 groene kerken en 15 groene moskeeën bij GroeneKerken aangesloten.

In november 2011 stond het thema duurzaamheid - op de Dag van de Duurzaamheid - opnieuw op de agenda van de generale synode. Na een presentatie over duurzame kerkelijke initiatieven in binnen- en buitenland ontvingen de synodeleden een douchetimer. Volgens de notulen werd deze presentatie - of was het het cadeautje? - met applaus ontvangen.

Vanaf 2012 worden er bijna jaarlijkse GroeneKerkendagen georganiseerd om lokale kerken te inspireren en stimuleren op het gebied van duurzaamheid. Vanaf 2019 worden deze dagen georganiseerd onder de vlag van Groengelovig. 

In 2015 presenteerde Paus Franciscus de encycliek ‘Laudato si’. In deze encycliek roept hij 'alle mensen van goede wil' op om met respect en eerbied om te gaan met de aarde en de armen. Economie, politiek, maatschappij en ook de kerk moeten gericht zijn op het behoud van de schepping, op het verbeteren van de levensomstandigheden van de zwaksten en op het welzijn van de generaties die na ons komen. Ook in protestantse gemeenten heeft deze encycliek veel invloed.

Op initiatief van de Wereldraad van Kerken vond ook in 2015 de eerste oecumenische klimaatpelgrimstocht plaats naar de Klimaattop in Parijs. Pelgrims overhandigden daar namens de Europese kerken het Parijsakkoord aan de regeringsleiders.

Naar aanleiding van deze Klimaattop stuurde toenmalig scriba Arjan Plaisier in oktober 2015 een brief aan alle gemeenten met daarbij het startpakket GroeneKerken. In deze brief deed hij onder meer de oproep om ‘Groene kerk’ te worden en riep hij op tot een persoonlijke duurzame levensstijl. 

Tijdens de generale synode in november 2015 werd een toelichting gegeven op de verklaring van de Raad van Kerken naar aanleiding van de Klimaattop in Parijs, presenteerde mgr. De Korte de encyliek ‘Laudato Si’ en werd een filmpje over GroeneKerken vertoond. 

In juni 2016 meldden vier Leidse kerken zich gezamenlijk als honderdste ‘Groene kerk’ van Nederland.

Op zondag 10 maart 2016 liepen de kerken mee in de landelijke klimaatmars. Voorafgaand aan de mars vond een oecumenische viering plaats die georganiseerd is door de GroeneKerkenbeweging. In deze viering bad ds. René de Reuver om een zegen.

In juni 2016 sprak de kleine synode over duurzaam beleggen en nam de nota Duurzaam Beleggen 2.0 aan met daarin meer ruimte voor ‘ethische’ investeringen - nu impactbeleggingen genoemd. Naast Oikocredit wordt daar ook Protestants Diaconaal Krediet Nederland onder geschaard. Ook werd besloten niet meer te investeren in fossiele energie en kwam er expliciete aandacht voor een dialoog over duurzaamheid met ondernemingen waarin wordt belegd.

Sinds 2017 is GroeneKerken betrokken bij European Christian Environmental Network. Andere landen gaven aan te willen leren van GroeneKerken. Er is een GroeneKerkennetwerk opgezet in Frankrijk, Schotland, Zweden en Noorwegen.

In 2017 werd in het landelijk dienstencentrum een symposium gehouden over ‘Laudato Si’ en financieel beheer, in samenwerking met de Konferentie Nederlandse Religieuzen. Tijdens dit symposium werd besloten tot oprichting van de oecumenische vereniging De Nieuwe Beurskoers (in 2018). Deze vereniging voert namens haar leden dialooggesprekken over duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid met ondernemingen waarin wordt belegd. 

In 2018 luidden (Groene) kerken samen met Greenpeace de kerkklokken voor het klimaat. Steeds meer kerken sluiten zich aan bij het netwerk van GroeneKerken.

In 2019 bracht de werkgroep Theologie, Kerk en Duurzaamheid van de Raad van Kerken de gesprekshandreiking ‘Van God is de aarde’ uit. De Raad stimuleert kerken om de vragen in de handreiking hoog op de agenda te zetten.

In 2020 verscheen een nieuwe visienota van de Protestantse Kerk, ‘Van U is de toekomst’, waarin ruim aandacht wordt besteed aan de zorg voor de schepping. Deze komt hierdoor opnieuw op de agenda te staan. In datzelfde jaar werd de Hervormde Gemeente Hierden de 300ste ‘Groene kerk’ in ons land.

In januari 2021 stuurden tien predikanten een open brief aan het moderamen van de generale synode om duurzaamheid en klimaatverandering een duidelijk plek te geven in het beleid van de dienstenorganisatie. De scriba ging met de brievenschrijvers in gesprek en beloofde het thema nadrukkelijk op de agenda te zetten. In uitgaven van de Protestantse Kerk krijgt het thema aandacht, de klimaatpelgrimstocht op weg naar de Klimaatconferentie in Glasgow werd van harte ondersteund, en de jaarlijkse Protestantse Lezing stond stil bij het thema duurzaamheid.

 

In 2022 nam de Assemblee van de Wereldraad van Kerken dit een belangrijk statement over duurzaamheid aan. 

In 2023 heeft, met ondersteuning van Kerk in Actie, Groengelovig opnieuw plaatsgevonden. Er waren 1200 deelnemers.

In 2023 voegde de synode van de Protestantse Kerk het thema duurzaamheid toe aan de thema's waarop Kerk in Actie werkt. Kerk in Actie werkt dat uit door aan bewustwording te werken, kwetsbare groepen die het zwaarst door klimaatverandering getroffenen worden te ondersteunen en door aan ecologische gerechtigheid bij te dragen. 

In 2023 zijn er voor de dienstenorganisatie en Kerk in Actie ambitieuze duurzaamheidsdoelstellingen geformuleerd, zowel voor de organisatie zelf als voor een implementatie van het thema in de brede dienstverlening aan lokale kerken.

In 2023 is, in het kader van de dienstverlening op het gebied van bewustwording rond duurzaamheid en als reactie op de problematiek in de landbouw, het programma Proeven en Praten ontwikkeld rond het thema 'eten'. Dit is een methode om op basis van gedeelde waarden het gesprek aan te gaan over ons dagelijks brood.

CO₂-voetafdruk dienstenorganisatie

De dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk heeft uiteraard ook een ecologische voetafdruk, door bijvoorbeeld energiegebruik, de logistiek en het dagelijks vervoer van medewerkers. Er is al veel geïnvesteerd in verduurzaming, door bijvoorbeeld verduurzaming van het gebouw, groene energie en aanpassingen in het inkoopbeleid. De komende jaren wordt er onderzocht wat het betekent om als organisatie in 2030 100% klimaatneutraal te zijn. De intentie is om de ecologische voetafdruk drastisch te verlagen en waar dat niet kan, deze te compenseren.  FairClimateFund ondersteunt de dienstenorganisatie bij het klimaatneutraal maken van de organisatie, onder meer door klimaatprojecten te ondersteunen die de CO₂-uitstoot en ontbossing verminderen en de leefomstandigheden voor mensen in ontwikkelingslanden verbeteren.  

Bijgewerkt tot maart 2024

Illustratie: Roel Ottow