Troost: waar vind je het, wanneer het leven moeilijk is? Dit vroegen Rik Zwalua en zijn collega-pioniers van LUX Academy Den Haag zich af en ze bleken niet de enige. Met hun programma TroostRijk gaven ze tijdens drie avonden zo’n zeventig mensen een plek om te praten over het ingewikkelde thema ‘troost’ ruimte om verbinding met anderen aan te gaan en om zich gezien en gekend te voelen. Zwalua: “We wilden een ambiance creëren waarin mensen mogen komen zoals ze zijn.”
LUX begon in 2019 als een pioniersplek van de protestantse kerk. “Mijn collega’s en ik merkten dat we het lastig vonden om niet-gelovige vrienden en collega’s mee te nemen naar activiteiten van de kerk”, zegt Rik Zwalua. “Met LUX wilden we een plek creëren om mensen die zoeken naar een betekenisvol leven laagdrempelig in contact te laten komen met christelijke ideeën en rituelen.” Dit gaat niet alleen over de zondagse Viering die je bij LUX kunt bijwonen, maar ook over LUX Acadamy; een platform voor ontmoeting, debat en gesprekken over wat het leven de moeite waard maakt.
Troost is broos en kwetsbaar
“In de afgelopen jaren ontdekten we steeds meer dat het lastig is om ruimtes te vinden waarin je op een ontspannen manier kunt praten over zaken die niet makkelijk zijn”, vertelt de pionier. “We krijgen allemaal met verdriet en tegenslag te maken, het is overal om ons heen. Burn-outs en burn-out-achtige klachten zijn talrijker dan ooit. Waar ga je naartoe, waar vind je lotgenoten, waar vind je houvast? Of, nog belangrijker: waar vind je troost als het moeilijk is? Vanuit onze eerdere programma’s en activiteiten werd ons duidelijk: dit thema moeten we explicieter naar voren brengen.” In de aanloop naar TroostRijk dachten Zwalua en zijn collega’s goed na over de benadering van dit kwetsbare thema. “We vonden het best spannend. Troost is zoiets broos, zoiets kwetsbaars. Het gaat over verwonding, pijn en hoe je dat laat helen. Het was een uitdaging en een zoektocht om de avonden zo in te vullen dat de gesprekssetting niet awkward werd of dat mensen zich afsloten omdat het te persoonlijk werd.”
In je ziel kijken
De pioniers van LUX kozen voor een integrale aanpak om ‘troost’ toegankelijk te maken, waarbij verschillende kunstzinnige disciplines werden ingezet. Zwalua: “Er waren live-interviews met gasten die zich open en kwetsbaar durfden op te stellen. Zoals voormalige theoloog des vaderlands en monnik Thomas Quartier en schrijver en muzikant Aafke Romeijn. Zij worstelt met chronische depressie en vertelde over haar troost en houvast tijdens donkere dagen. Ook revolutionair politica en theoloog Marianne Thieme heeft gesproken. Zij deelde haar bijzondere visie op troost, die ze vormde vanuit haar interesse in oude bronnen van spiritualiteit en gesprekken met schrijver Sally Rooney over de leegte die mensen kan overvallen.” Na het live-interview was er ruimte voor vragen en “daarvoor kwamen we altijd tijd tekort”, aldus Zwalua. “Er werden vaak persoonlijke situaties op tafel gelegd, wat voor mij aangeeft dat het op deze manier lukt om mensen in hun ziel te laten kijken.”
Open en veilige setting
De live-interviews waren een soort hoofdact, maar de kunst eromheen hielp alles mee aan de open en veilige setting die Zwalua beschrijft. “Elke keer was er een beeldend kunstwerk van Jedi Noordegraaf te zien, geïnspireerd door de psalmen – teksten van troost en hoop”, vertelt hij. “Elke spreker werd gevraagd om op het beeld te reageren. Als vanzelf opende het kunstwerk het gesprek om iets over persoonlijk geloof of de zoektocht daarnaar te delen. Dat hadden we van tevoren niet bedacht, zo bijzonder!” Ook muziek had een onmisbare rol tijdens het programma. “Muzikant Bram Ruiter reisde de hele serie mee en schreef een lied aan de hand van woorden uit de zaal. Woorden als wonden, pleisters plakken, m’n hoofd op je schouder, dat soort beelden. Elke avond kwam er een nieuw couplet bij en zo werd het een lied van ons allemaal. Het lied bracht verbinding en een kwetsbare laag in de groep.”
Religieus neutraal gebied
Na afloop van het programma werden bezoekers aangemoedigd om na te borrelen in Amare, het gerenommeerde theater in het centrum van Den Haag, waar TroostRijk plaatsvond. Een “religieus neutraal gebied”, aldus Zwalua, waarvoor LUX erg dankbaar was. “Amare heeft al veel bekendheid in Den Haag en dat TroostRijk op hun programma stond, heeft ons nog meer op de kaart gezet.” De integrale aanpak heeft volgens Zwalua z’n vruchten afgeworpen. “Op de avonden ontstond een soort kleinkunst, bijvoorbeeld door het meereizende lied. We werkten louter met professionals, maar de avonden hadden een rauw, tikje ‘onaf’ karakter. Er was altijd ruimte voor iets onverwachts en dat paste zo mooi bij het thema ‘troost’. We wilden mensen de ander laten ontmoeten via de verschillende disciplines, er moest iets gebeuren tussen de bezoekers en de verschillende ingrediënten van de avond. En volgens mij is dat gelukt.”
Thuiskomen
Bezoekers kwamen vaak meerdere avonden terug en brachten ook anderen mee. En dat waren vooral jonge professionals – gemiddeld 25 tot 30 jaar – met een gemixte, spirituele achtergrond. “Hun reacties waren ontzettend waardevol”, zegt Zwalua. “Zo was er een terughoudende vrouw, die niet snel ruimte in wil nemen, die tóch woorden wilde geven aan de verbinding die ze voelde. Ze sprak zich die avond uit. Of een vrouw die niet eens uit Den Haag kwam, maar een avond wilde bijwonen omdat ze nog nooit op een plek was geweest waar je over zulke ingewikkelde thema’s kunt praten met elkaar. Ze gaf aan dat het veel voor haar betekende dat ze ergens welkom was en geïnspireerd mocht worden. En is dat niet precies wat je als kerk wil doen: een plek zijn waar mensen thuis mogen komen, zoals ze zijn?”
