Joods-christelijke dialoog
In deze serie gaan een rabbijn en een predikant met elkaar in gesprek over levensthema’s. Waarin verschillen ze van elkaar? En waar komen hun opvattingen overeen?
Hoe geeft het geloof vorm aan het leven? Rabbijn Corrie Zeidler en predikant Winanda de Vroe spreken over de vraag: ‘Wat is een mens?’ Wat betekent het om naar Gods beeld geschapen te zijn, en welke verantwoordelijkheid brengt dat met zich mee?
De mens is naar Gods beeld geschapen, dat hoor je in de kerk en in de synagoge. Maar wat wordt daar eigenlijk mee bedoeld? En wat betekent dat voor het dagelijks leven?
Zo op het eerste gezicht zijn het brede vragen om een gesprek met een rabbijn en een dominee te beginnen. Maar Corrie Zeidler, rabbijn van de Liberaal Joodse Gemeente Utrecht en joods geestelijk verzorger bij Justitie, komt meteen ter zake. “In het jodendom betekent het naar Gods beeld geschapen zijn dat elk mens een ‘goddelijke vonk’ in zich heeft. Dit houdt in dat mensen partners van God zijn op aarde, waarbij de hemel van God is en de aarde van de mens.” Ze wijst op het scheppingsverhaal in Genesis 1:26. “God zegt daar: ‘Laten wij een mens maken, naar ons beeld.’ Die passage impliceert bovendien dat man en vrouw tegelijkertijd zijn geschapen, wat de gelijkwaardigheid van beide geslachten benadrukt.”
Het goede doen
Winanda de Vroe, predikant van de Protestantse Gemeente Oisterwijk, veert verheugd op. “Zo denk ik er ook over, jazeker.” Zij is, benadrukt De Vroe, niet iemand die zegt dat de mens ‘in zonde ontvangen is’, zoals de christelijke traditie ook leert. Stellig: “Dat is niet echt mijn wereldbeeld en ook niet mijn geloofsbeeld. Het Nieuwe Testament, en met name Johannes, legt sterk de nadruk op de mens als een zondig wezen en het idee dat Jezus is gekomen om de zonden van de mensen te verzoenen. Ik had daar tijdens mijn studie theologie aan de Vrije Universiteit al moeite mee.” Tegelijkertijd ontkent ze niet dat de mens een schaduwkant heeft. “Natuurlijk zie ik dat.” Zeidler wijst op het verhaal van Noach. “Daar lezen we dat God spijt had dat hij de mens en de wereld had geschapen. En toen is hij opnieuw begonnen.” De Vroe: “Met de enige rechtvaardige, ja. De Bijbel spreekt over de slechte neigingen van de mens, maar er is altijd de mogelijkheid om het goede te doen, zoals je ziet in dit verhaal. Ik denk juist dat we dat moeten benadrukken, dat we moeten oproepen om het goede te doen, dat we altijd de voorwaarden moeten scheppen om het goede mogelijk te maken.”
Joodse oorsprong
De Vroe houdt zich al jaren intensief bezig met de joodse oorsprong van het christendom. Dat heeft haar kijk op het geloof doen kantelen. In de loop van de tijd kwam ze tot het inzicht dat veel van de christelijke dogma's en tradities lang niet altijd in lijn zijn met de oorspronkelijke boodschap van de Bijbel. Zo veranderde haar visie op Jezus. “Waar ik eerder Jezus als de Christus beschouwde, ben ik Hem meer gaan zien als een Joodse leraar en broeder die de mensen oproept tot verantwoordelijkheid en het maken van morele keuzes.” Rabbijn Zeidler knikt instemmend: “Jezus was ook gewoon een Joodse rebbe die met een aantal leerlingen door het land reisde. Hij riep mensen op tot verantwoordelijkheid en wees hen op hun morele plichten. Ik denk dat je als christen de figuur van Jezus in die context pas echt kunt begrijpen.”
Goed en kwaad
Terug naar het onderwerp waarmee we het gesprek begonnen. Want als de mens naar Gods beeld geschapen is, wat betekent dat dan concreet? Zeidler: “Dit houdt in dat mensen autonoom zijn en de mogelijkheid hebben om keuzes te maken, inclusief het maken van keuzes tussen goed en kwaad.” Ze legt uit dat de verantwoordelijkheid van de mens om goed te handelen en de medemens als gelijkwaardig te beschouwen, centraal staat in de joodse ethiek. “Dit betekent dat het leven volgens de opdracht van God, vooral in de relaties met anderen, van groot belang is.”
Verzoening is daarbij een sleutelwoord, zo blijkt. “Ik geloof dat verzoenen met andere mensen van groot belang is en dat het een verantwoordelijkheid is die elke persoon moet nemen.” Ze benadrukt dat het essentieel is om eerst verantwoordelijkheid te nemen voor je daden tegenover anderen, voordat je vergeving van God kunt vragen. “Dit houdt in dat als je iemand iets kwaad hebt aangedaan, je niet alleen God om vergeving moet vragen maar je het eerst moet goedmaken met de persoon die je pijn hebt gedaan.” Zeidler zelf reflecteert regelmatig op haar daden, bijvoorbeeld tijdens een avondgebed waarin ze God vergeving vraagt voor haar fouten en ook vergeving geeft aan anderen. “Dit ritueel helpt om de dag af te sluiten met een schone lei. Dit proces van verzoening is niet alleen individueel, maar ook collectief, vooral binnen de gemeenschap, zoals tijdens Jom Kippoer (Grote Verzoendag, gjk).”
De Vroe: “Als ik voorga als predikant bid ik om vergeving voor wat wij de ander misschien hebben aangedaan zonder er erg in te hebben.” Dat doet ze bewust ook bij uitvaartdiensten. “Zo breng je onopgeloste zaken gezamenlijk bij God, zonder dat dit altijd rechtstreeks naar elkaar uitgesproken hoeft te worden. Dit biedt een gelegenheid voor de gemeenschap om samen te reflecteren op en te verzoenen met wat er niet goed is gegaan. Dat kan helpen om verder te kunnen gaan in het leven.”
Betere versie
Vergeving en verzoening kan soms een onmogelijke opgave zijn. De Vroe: “Er zit wel een grens aan mijn vergevingsgezindheid.” Ze verwijst naar een verhaal van een vrouw die haar geliefde, een christelijke evangelist in Algerije, had verloren en de moordenaars vergeving bood. “Ze schreef een brief aan die moordenaars, moslimextremisten, dat ze van hen houdt, omdat God ook van hen houdt. En toen dacht ik, dat zou ik nou nooit kunnen.”
Zeidler vertelt dat ze een aantal dagen in de week als gevangenisrabbijn werkt en zodoende ook bij veroordeelde criminelen in de cel komt. Ze gelooft dat iedereen, zelfs degenen die ernstige misdaden hebben gepleegd, de mogelijkheid heeft om te veranderen. Al valt dat niet altijd mee, erkent ze. “Het kan moeilijk zijn om deze vonk te zien in mensen die ernstige misdaden hebben gepleegd, omdat zij daarmee de goddelijke vonk in een ander hebben gedoofd.”
Hoe gaat zij daarmee om? “Ik ben geen rechter, geen politie, ik hoef niet te ondervragen. Ik ben daar puur om te proberen om in de mens die tegenover me zit de goddelijke vonk te zien, ongeacht zijn daden. Ik benader iedereen altijd met het voordeel van de twijfel. Ik probeer ze handvatten te geven om een beter mens te worden, een betere versie van zichzelf.”
Persoonlijk verantwoordelijk
Zeidlers ervaringen in de gevangenis hebben haar geleerd dat verandering alleen mogelijk is als de persoon tegenover haar zelf bereid is om het roer om te gooien. “Ik kan ideeën en teksten aanbieden, maar uiteindelijk ligt de verantwoordelijkheid voor verandering bij de individuen zelf. Dit laat meteen weer de opdracht van de persoonlijke verantwoordelijkheid zien en de kracht van vergeving, zowel naar anderen als naar jezelf.”
Ze haalt koning David aan als een voorbeeld van iemand die veel fouten maakte, maar toch een belangrijke rol speelt in de geschiedenis en de traditie. “Ondanks zijn zonden wordt er gezegd dat de Messias uit zijn geslacht zal komen. Dit illustreert dat zelfs mensen die ernstige fouten hebben gemaakt, zoals David, nog steeds een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan de mensheid, en dat er altijd ruimte is voor vergeving en herstel.”
Op de foto: ds. Winanda de Vroe (links) en rabbijn Corrie Zeidler (rechts) | Nienke van Denderen Fotografie
