Wat doet de generale synode precies?

Ver van ons bed

Voor velen is de synodeVerder lezenSynode een ‘ver-van-ons-bed-show’. We weten dat zij bestaat, maar hebben vaak geen idee. De kloof tussen gemeenten en ‘Utrecht’ is een veelbesproken onderwerp.  En onbekend maakt onbemind. Utrecht staat voor knellende regelgeving en antwoorden op vragen die plaatselijk niet worden gesteld. Wat heb je aan een synode?

Met dat imago in het achterhoofd treden veel nieuwe synodeleden aan. Maar gaandeweg heb ik hun enthousiasme en liefde voor het synodale werk vaak zien groeien. En wanneer hun zittingstijd erop zit, kunnen ze er bijna niet meer zonder.

Wat doet de synode eigenlijk? Wat valt daar te beleven? 

De ‘kerkenraad’ voor de gehele kerk

Net als de kerkenraad is de generale synode een ambtelijke vergadering waarin de ambten samen komen: ouderling (-kerkrentmeester), diaken en predikant.  Onze kerk is van het presbyteriale type: de leiding van de kerk is toevertrouwd aan een presbyterium, letterlijk raad van oudsten, de kerkenraad. Leiding geven in onze kerk doen we samen, in een collegiaal bestuur van de ambten. 

De leden van de synode zijn allen ambtsdragers die gekozen zijn door een plaatselijke gemeente. Je kunt geen synodelid zijn zonder tegelijkertijd ook plaatselijk kerkenraadslid te zijn. Synodeleden hebben hun wortels in de plaatselijke gemeente. Zij weten wat nodig is om kerk te zijn en wat ter plaatse speelt. Deze plaatselijke wijsheid en ervaring worden in de synode gebundeld en vruchtbaar gemaakt voor het welzijn van de hele kerk.  Daarom is de synode ook wel ‘de kerkenraad van de hele kerk’ genoemd. Volgens de kerkorde bestaat de kerk uit alle gemeenten. Hun stem wordt dus ook via haar ambtsdragers in de synode gehoord en benut.

Presbyteriaal en synodaal

Onze kerkinrichting heeft niet alleen een presbyteriaal, maar ook een synodaal karakter. De gemeente is niet op haar eentje kerk, maar samen met alle andere gemeenten. Dat is een kwestie van belijden. Onze kerk stemt in met de belijdenis van de kerk der eeuwenVerder lezenOver ons: ‘wij geloven één heilige, algemene en apostolische Kerk’ (credo van Nicea). Samen met alle kerken mogen wij het ene lichaam van Christus op aarde vormen, waarvan Christus het Hoofd is en wij -  gemeenteleden, gemeenten en kerken - de ledematen zijn. Dat geldt niet alleen voor de grote oecumeneVerder lezenOecumene van de wereldkerk, maar ook voor de mini-oecumene van gemeenten binnen onze eigen kerk. 

Wij willen dus samen kerk zijn. Daarom komen in onze kerk plaatselijke gemeenten geregeld bijeen in bovenplaatselijke verbanden; regionaal in de classicale vergaderingen en nationaal in de generale synode. Dat gebeurt door middel van het afvaardigen van ambtsdragers, vanuit de gemeenten naar de classicale vergaderingVerder lezenClassis, en vanuit de gemeenten in de classes naar de synode. Daarnaast zenden alle evangelisch-lutherse gemeenten ook afgevaardigden naar de evangelisch-lutherse synodeVerder lezenLutherse synode & Luthers, die in het leven is geroepen om de lutherse traditie in onze kerk zichtbaar en levend te houden.

Samenstelling Generale Synode

De generale synode van de Protestantse Kerk in Nederland bestaat uit 64 leden:  predikanten, ouderlingen, ouderling-kerkrentmeesters en diakenen. De elf classes vaardigen elk vijf personen af. Verder telt de synode drie leden die door de evangelisch-lutherse synode worden aangewezen en één afgevaardigde namens alle Waalse gemeenten. De met de Protestantse Kerk geassocieerde kerken vaardigen samen drie leden af: één afgevaardigde is afkomstig uit de Evangelisch-Altreformierte Kirche (EAK) in Niedersachsen. Het is bijzonder dat de Protestantse Kerk een associatieovereenkomst met een buitenlandse kerk sluit. In dit geval ligt de reden voor de hand; de EAK maakte - vanwege gemeenschappelijke theologische én geografische wortels - 80 jaar lang deel uit van de Gereformeerde Kerken in Nederland.

Daarnaast heeft de Protestantse Kerk associatieovereenkomsten gesloten met de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten in Nederland en met de Gereja Kristen Indonesia Nederland (Indonesisch Nederlandse Christelijke Kerk). Tot slot telt de generale synode twee leden vanuit de categoriale pastoraten (zoals ziekenhuispredikanten en legerpredikanten). 

De ‘meerdere’ vergaderingen

Omdat de classicale vergaderingen en de generale synode elk bestaan uit ambtsdragers van meerdere gemeenten, noemt de kerkorde deze bovenplaatselijke verbanden ook wel de meerdere vergaderingen. Dit betekent niet dat de synode de baas kan spelen over de gemeenten. In de protestantse kerkinrichting wordt van onderop gedacht. Het hart van de kerk klopt in de plaatselijke gemeente. De kerkenraad is onze hoogste bestuurslaag. De andere twee – classis en synode – zijn er vooral ten dienste van de plaatselijke gemeenten. Zo bepaalt artikel VI-10 van de kerkorde dat in de meerdere vergaderingen alleen zaken worden behandeld ‘die in de mindere vergaderingen niet kunnen worden afgedaan’. Een andere regel bepaalt dat zij ‘bij de vervulling van haar opdracht recht doet aan de binnen de classis of de kerk voorkomende kerkelijke verscheidenheid. De meerdere vergaderingen houden steeds het geheel van de kerk voor ogen.

Leiding geven aan kerkelijk leven

Net als de twee andere ambtelijke vergaderingen ter plaatse en classicaal, heeft ook de generale synode een leidinggevende taak, in haar geval aan het leven en werken van de kerk in haar geheel, van alle gemeenten tezamen. In ordinantie 4 artikel 25 wordt deze taak beschreven. Het gaat om het leven van de kerk op haar verschillende arbeidsvelden. Daarmee wordt alle werkzaamheden bedoeld dat door en namens de kerk in haar geheel wordt verricht. 

Voor het overgrote deel betreft dit het werk van de dienstenorganisatie van de kerk.  De synode heeft daaraan leiding door middel van een visienotaVerder lezenVisienota 'Van U is de toekomst' en beleidsplan voor de kerk in haar geheel, inclusief de dienstenorganisatie. Onlangs stelde de synode haar beleidsvisie vast voor de komende jaren, in de nota ‘Van U is de toekomst’ en het beleidskaderVerder lezenProtestantse Kerk zet komende jaren stevig in op toekomstgericht kerk-zijn voor de dienstenorganisatie ‘De toekomst open tegemoet’. De synode volgt de uitvoering van dit beleid op afstand via tussentijdse rapportages over belangrijke beleidsthema’s. De details laat zij over aan de kleine synode die de jaarplannen en financiële jaarverslagen en andere zakelijke onderwerpen behandelt. Deze kleine synode bestaat uit ongeveer 20 synodeleden en fungeert als breed moderamen. De dagelijkse leiding van de synode is toevertrouwd aan het moderamen met een vrijgestelde predikant als scribaLees hier bijdragen van scriba René de Reuver. 

Ter hand nemen van kerk-zijn in de wereld

Daarnaast heeft de synode de taak om ter hand te nemen wat het leven van de kerk in de wereld kan bevorderen. Hier wordt de blik van de synode naar buiten gericht, op haar roeping om kerk van Christus te zijn in de wereld, in de samenleving, dichtbij en in de verte. De  synode vervult hier namens alle gemeenten een verkennende en initiërende rol.

Dit werk krijgt vooral gestalte in de deelname van de synode in het werk van de Raad van Kerken in Nederland. Vanuit dat netwerk worden kontakten onderhouden met overheidsinstanties, maatschappelijke organisaties en themagroepen rond maatschappelijke vraagstukken. Daar ontstaan  initiatieven die de leden van de lidkerken bewust maken van actuele vragen en gemeenten stimuleren om daarmee aan de gang te gaan. Kerk in Actie – het onderdeel van dienstenorganisatie voor zending, diaconaat en ontwikkelingssamenwerking - levert hierin een belangrijke bijdrage. Zij zorgt er bovendien voor dat de kerk de slachtoffers van onrecht en armoede in de wijde wereld niet uit het oog verliest. Geregeld worden onderwerpen uit deze agenda van de kerk in de wereld behandeld in de synode.

Overige taken

Uit deze kerntaken vloeien twee andere taken voort. Allereerst is daar het gestalte geven aan de verantwoordelijkheid van de kerk voor de gemeenten, in het dienen van het algemeen belang van gemeenten en kerk. Intern valt te denken aan de zorg voor de opleiding en toelating tot het ambt van predikant en de dienst van kerkelijk werker of voor de collegesVerder lezenColleges en commissies van de kerk voor visitatie, beheerszaken, kerkelijke rechtspraak en kerkorde. Een extern voorbeeld is het (interkerkelijke) contact met de overheid, bv. op het terrein van ‘good governance’ (ANBIVerder lezenANBI) of recentelijk de coronacrisis. In uitzonderlijke gevallen wordt de synode ook betrokken bij complexe situaties in gemeenten.

Daarnaast heeft de synode tot taak om de eenheid van de kerk te bevorderen. Dat gebeurt in het richting geven aan het kerkelijk gesprek binnen de kerk over de kernen van kerk-zijn – bijvoorbeeld met het project Kerk2025Verder lezenKerk2025: terug naar de kern en de nota ‘Waar een Woord is, is een weg’ (2015) – of in het vaststellen van de kerkordelijke kaders en regelingen waarbinnen het leven van de gemeenten en de kerk vorm krijgt en zich kan ontwikkelen. En met het beschikbaar stellen van een gezamenlijk Liedboek en Dienstboek zorgt de synode ervoor dat het kerkelijk leven binnen onze kerk op een herkenbare (protestantse), ordelijke en stijlvolle wijze kan worden geleefd en gevierd.

Ook naar buiten toe is de synode geroepen om de eenheid, gemeenschap en samenwerking met andere kerken te zoeken en te bevorderen. Naast de oecumenische kontakten in Nederland, neemt de synode namens de kerk deel aan het werk van de Wereldraad van Kerken en de Europese en mondiale verbanden van de Gereformeerde en Lutherse kerkfamilies. Regelmatig ontvangt de synode vertegenwoordigers van deze verbanden en kerken in haar vergadering. Omgekeerd nemen leden van het moderamen deel aan internationale conferenties.

De organen van bijstand van de synode

De generale synode kan in de uitvoering van al deze taken natuurlijk niet volstaan met alleen vergaderen. Net als bij een kerkenraad of een classicale vergadering, zijn ook rond de synode veel (hoofden, harten en) handen nodig om haar taken body te geven. Daarvoor is een hele schare van vrijwilligers nodig. En gelukkig zijn die vrijwilligers in onze kerk ook steeds weer te vinden. Het verhaal gaat dat de Protestantse Kerk de grootste vrijwilligersorganisatie in ons land is. Daar zijn we dankbaar voor (en ook stiekem trots op). 

Ook dat is een kwestie van principe. In onze kerk werken de ambten en de gemeenteleden samen aan de vervulling van de roeping van gemeente en kerk. Dit krijgt onder meer gestalte in de organen van bijstand rond de ambtelijke vergadering; zoals plaatselijk een jeugdraadVerder lezenStappenplan Jeugdraad of een werkgroep pastoraat; of classicaal: een commissie voor kerk en Israël of voor toerusting van ambtsdragers. Ook de synode heeft haar organen van bijstand. De leden daarvan worden benoemd door de generale synode.

De dienstenorganisatie

Primus inter pares is de dienstenorganisatie, voornamelijk bestaande uit professionals, ten dienste van de gehele kerk. Zo is zij verantwoordelijk voor de dienstverlening ten behoeve van de opbouw van de gemeenten, de zorg voor de opleiding en begeleidingVerder lezenPermanente educatie van predikanten en kerkelijk werkers, de theologische arbeid van de kerk alsmede haar de missionaire, diaconale en oecumenische opdracht. Ook ondersteunt zij de bovenplaatselijke ambtelijke vergaderingen bij hun werk, treedt zij namens de kerk op als werkgever voor de professionals die in dienst zijn van de kerk en de dienstenorganisatie, en fungeert zij als de penningmeester en beheerder namens de landelijke kerk. Het bestuurVerder lezenStructuur van de Protestantse Kerk van de dienstenorganisatie, bestaande uit deskundige kerkleden, bestuurt de organisatie, bereidt het door de synode vast te stellen beleid voor en draagt zorg voor de uitvoering daarvan. De dagelijkse leiding is opgedragen aan een algemeen directeurLees hier de bijdragen van algemeen directeur Jurjen de Groot, die door de generale synode uit de leden van de kerk wordt benoemd. 

De overige organen van bijstand en de colleges

De generale synode laat zich daarnaast bijstaan door de generale raad van advies (GRA) en de raad van advies voor het gereformeerd belijden (RAGB). Deze raden fungeren als onafhankelijke adviesorganen van de synode. De GRA dient de synode van advies bij alle agendapunten die in de synodevergadering aan de orde komen. De RAGB richt zich vooral op zaken die betrekking hebben op het kerkelijk belijden anno nu vanuit het gereformeerde perspectief. Wanneer er zaken zijn die het belijden vanuit luthers perspectief betreffen, komt ook de evangelisch-lutherse synode in beeld. Deze organen worden indien nodig ook tussentijds geraadpleegd door het moderamen.

Dan is er nog de Raad van Toezicht voor Protestantse Theologische Universiteit die in de synode langs komt wanneer er zaken aan de orde zijn die de opleiding van predikanten betreffen. Tenslotte zijn enkele commissies actief die namens de synode kerkordelijke taken verrichten, zoals de commissie preekconsenten (voor niet-predikanten) en de commissie steunverlening aan gemeenten (de solidariteitskas).

Hierboven noemde ik al de colleges die door de synode in stand worden gehouden voor visitatie, behandeling beheerszaken, bezwaren en geschillen en  opzicht. Deze colleges werken op basis van onafhankelijkheid vanwege de specifieke aard van hun werkzaamheden. Zij zijn werkzaam in de classis als classicale colleges en landelijk als generale colleges. Tenslotte is er nog het generale college voor de kerkorde.

Wat er leuk is aan de synode?

Het hele brede palet van het leven en werk van de hele kerk komt in de synode op tafel. Als synodelid kom je met alle kleuren van protestantse kerk-zijn in aanraking en ontmoet je mensen uit alle hoeken en gaten van de kerk. Dat verrijkt je blik en verdiept je inzicht in de kansen en uitdagingen waarvoor de kerk in haar geheel staat. Vaak sta je aan de wieg van nieuwe ontwikkelingen, zoals de opkomst van pioniersplekken waar het kerk-zijn voor tijdgenoten opnieuw wordt uitgevonden. Of je denkt mee over de vragen waar kleine gemeenten in onze kerk voor staan. En je maakt kennis met kerkvisies of ambtspraktijken waarvan je nog nooit hebt gehoord. Of je raakt in gesprek met een ambtsdrager van een kerk uit de verte. 

Maar wat de meeste synodeleden het mooiste vinden, zijn de gesprekken met andere synodeleden waarin de gemeenschap in Christus wordt beleefd en inhoud krijgt. 

Nodig maar eens een synodelid uit op een gemeenteavond of een ringbijeenkomst om van hun ervaring te vertellen. Of neem zelf een kijkje in de online-uitzending van een synodevergadering.

Fotograaf: Jan van de Lagemaat. Foto is genomen tijdens de vergadering van de generale synode in april 2024.